|
ЕКОЛОГИК ТАРБИЙАГА ЙОНДОРИШ
Оберлин коллежининг атроф-муҳитни ўрганиш профессори Девид В. Оррнинг таъкидлашича, экологик инқироз биз келажак авлодларга берадиган таълимда. Бугунги кунда ҳукмрон бўлган таълим услуби "инсон ҳукмронлиги номи билан бизни ҳаётдан узоқлаштиради, уларни бирлаштириш ўрнига бизни ажратади, муваффақият ва мартабага ҳаддан ташқари аҳамият беради, ҳис-туйғуларни ақлдан, амалиётни назариядан ажратади ва улар ҳақида билмаган онгни озод қилади. дунёга жаҳолат" (Лоув, 2007: 265).
Ушбу экологик инқирознинг ечимини экологик таълимда топган Орр, барча университет талабалари учун экологик саводхонлик мақсади белгиланиши кераклигини айтди. Унинг фикрича, атроф-муҳит етикаси, термодинамик қонунлар, экологиянинг асосий тамойили, барқарор қишлоқ ва ўрмон хўжалиги, енергетика фани, технология сирлари каби фанлар талабаларда қизиқиш уйғотади (Лоув, 2007: 266).
Экологик фикрни тарбиявий тушуниш бўйича консенсус мавжуд эмас. Айрим муаллифларнинг фикрича, бу чуқур фалсафий масала сифатида қаралса, баъзи муаллифлар экологик тушунчанинг таълимда қўлланилиши тўғрисида фикрларни илгари сурдилар. Гарчи консенсус мавжуд бўлмаса-да, экологик таълимни тушунишга ёрдам берадиган умумий қарашлар мавжуд.
Экологик тафаккур таълимнинг бир муассаса сифатида мавжудлигини қабул қилади (Мутлу, 2007: 13). Бироқ, муассаса тушунчаси бошқача. Лойиҳалаштирилган мактаблар табиий елементларни ўз ичига олади. Экологик тафаккур деворсиз мактабларни назарда тутади. Экологик тенгликка эга бўлган дарс майдонлари аслида ўйин майдончалари; ёввойи табиат табиати, юриш йўллари, сайр қилиш жойлари, мактаб майдонларига туташган табиий ерлар, биринчи навбатда болаларга яқин атрофдаги ҳудуд дарёлар, боғлар, ҳовузлар, йўллар бўлиши мумкин (Лоув, 2007: 246).
Ўқитувчилар болаларни синфдан озод қилишлари керак. Ҳукмдор эмас, йўлбошчи сифатида унинг вазифаси фақат дарё оқимини ушлаб туришдир. Бундан ташқари, нафақат ўқитувчилар, балки ота-оналар, мутахассислар, маҳаллий давлат ҳокимияти органлари раҳбарлари ҳам таълимга раҳбарлик қилувчи ҳар бир киши бўлиши мумкин.
Ўқитувчилар ва талабалар ўзларининг ўқув дастурларини яратишлари керак ва дастурлар талабаларга қаратилган бўлиши керак. Ёшларга демократик тажрибалар берадиган ўқув дастури бўлиши керак.
Мактаблар ҳаёт демократик тарзда олиб бориладиган тузилма бўлиши, ўқувчи билимнинг пассив мижози бўлмаслиги, билимнинг ҳақиқий эгаси эса маъно ижодкорлари бўлиши керак.
Таълимда ўқувчилар табиатдан нимани хоҳлашларини ўрганишлари керак (Мутлу, 2007: 14). Ўқувчини озод қилиш керак, бола ва табиатни боғлаши керак, шунда боланинг тасаввури ривожланади ва ўрганади. Дарс жойи ўқувчилар яшайдиган муҳит бўлса, улар яшайдиган жой билан боғлиқ бўлади ва таълим мазмунли бўлади. Табиатга асосланган таълим табиатдан маҳрум бўлишга қарши восита бўлади. Бундан ташқари, одамлар ўзлари бошдан кечирган маълумотларни осонгина унутмайдилар, шунинг учун талабалар ўзларининг тажрибалари билан ўрганадилар, бу эса таълимда доимийликни таъминлайди.
Таълимда илм-фан ва замонавий технологиялардан фойдаланиш керак. Буни амалга оширар экан, жамият тузилишидан ажралиб турмаслик керак (Мутлу, 2007: 15). Ишлаб чиқарилган технология табиатни бузиш учун эмас, балки табиат билан интеграциялашган ҳолда янги нарсаларни кашф қилиш учун ишлатилиши керак.
Тажрибага асосланган таълим тизимида ўтказиладиган имтиҳонлар маъносиздир. Билим восита эмас, балки мақсаддир, шунинг учун имтиҳон каби мезон олинган билимни ўлчай олмайди.
Таълимнинг маънавий ва моддий қийматини ошириш керак. Давлат келажак авлодга табиат уруғини екиш учун кўпроқ маблағ ажратиши мумкин. Таълим мактабда нафақат ўқитувчи ва ўқувчи ўртасида бўлиши керак, балки уни ижтимоий масала сифатида кўриш ва биргаликда ишлаб чиқариш мақсадига еришиш керак.
Таълимга фақат болалар учун зарур бўлган муассаса сифатида қарамаслик керак (Мутлу, 2007: 13). Чунки болалар мактабга келгунига қадар ҳаётда тўплаган ҳаётий тажриба ва билимга эга бўлганлиги сабабли улар мактабга қадам қўйганидан буён эътибордан четда қолмаслиги ва бериладиган таълим-тарбияда бунга эътибор бермаслик керак. Ўрганиш эса мактаб тугаши билан тугамайди, чунки ўрганиш бутун умр давом этадиган ҳаракатдир.
Мактаб тадқиқотлари жамоат ишлари билан бирлаштирилиши керак. Шу тарзда бериладиган таълим талабалар ўрганадиган назариядан ташқарига чиқади ва ижтимоий мақсадга хизмат қилади.
ХУЛОСА
Экологик муаммоларни ҳал қилиш ва олдини олиш учун ишлаб чиқилган экология фалсафаси муаммога яхлит ёндашув билан ёндашди. У бу масалани нафақат экологик муаммо, балки ижтимоий муаммо сифатида кўрди. Бинобарин, у иқтисодиёт, давлат, халқ ва жамият, техника, фан ва таълим ҳақида идеал тушунчани илгари сурган ҳолда муаммоларни вақтинчалик эмас, доимий равишда ҳал қилишни мақсад қилган.
Бу ғояни рўёбга чиқаришнинг муҳим елементларидан бири бўлган таълим-тарбияни экологик унсурлар асосида қайтадан йўлга қўйиш зарурлигини тарғиб қилувчи экологик тафаккур ҳукмрон таълим тизимига танқидий ёндашиб, иллат ва камчиликларни аниқлади. У таълимнинг янги тушунчасини киритди.
Ушбу таълим ёндашувининг асосий мақсади экологик маълумотларга асосланган таълим тизимини яратиш ва замонавий дунёда таълимнинг йўқолган маъносини қайтаришдир. Бу инсон ва табиат ўртасидаги қарама-қаршиликни бартараф этишдир. Бу ишлаб чиқарилган билим ва берилган таълим табиат билан уйғунликда, унга зарар етказмаслик учун амалга оширилиши мумкинлигини кўрсатади.
Экологик таълимнинг қўлланиш имкониятларини кўриб чиқсак, чуқур фалсафага эга бўлган ва бугунги жамиятга мослаша олмайдиган соҳалар мавжуд. Бироқ, ҳукмрон таълим тизимида экологик елементларга озгина жой бериш орқали ниманидир ўзгартиришни бошлаш мумкин. Кенг миқёсда бўлмаса-да, экологик таълим ёндашуви қўлланиладиган мактаблар ва ҳудудлар мавжуд бўлиб, келажак авлодлар учун бу тадқиқотларни кўпайтириш муҳим аҳамиятга эга.
Экологик таълим тушунчаси илгари сурган ғоялар табиатга мос, унга бефарқ эмас, балки табиатга, ўзи яшаётган муҳитга, атрофдаги муаммоларга сезгир шахсларни тарбиялашдан иборат. Бир сўз билан айтганда, болаларнинг озиқ-овқатлари қаердан келганини кўришлари ва унда бўлишлари келажак учун жуда муҳим.
Do'stlaringiz bilan baham: |
