Fanning o’quv-uslubiy majmuasi dasturi Oliy va o’rta maxsus ta’lim vaziriligining 2016 yil 25. 08 dagi «355» sonli buyrug’ining 2-ilovasi asosida tasdiqlangan namunaviy o’quv dasturiga muvofiq ishlab chiqildi

MA’RUZA MATNI

1-ma’ruza: Tasviriy faoliyatga o’rgatishning umumiy masalalari

Reja:

1. Тасвирий фаолиятга ўргатиш назарияси ва методикаси

2. Тасвирий фаолиятга ўргатишнинг мақсади ва вазифалари

Tasviriy faoliyatga o’rgatish nazariyasi va metodikasi fanining asosiy maqsadi, bo’lg’usi tarbiyachilarni, maktabgacha ta’lim muassasalarining tarbiyalanuvchilarini tasviriy san’at darsilari va tasviriy faoliyat mashg’ulotlarini tashkil etish va o’tkazish bilan tanishtirishdan iborat. Tasviriy faoliyatga o’rgatish nazariyasi va metodikasi rasm texnikasi, metodikasi bilan tanishtirish, rang–tasvir, tasviriy san’at darslari va tasviriy faoliyat mashg’ulotlarining ta’limy - tarbiyaviy, rivojlantiruvchi ahamiyati haqida tushuncha berishni nazarda tutadi. Tasviriy faoliyatga o’rgatish nazariyasi va metodikasi, talabalarni rasm chizish, applikatsiya metodikasi bilan tanishtirish, tasviriy saʻnat tarixiga oid maʻlumotlarni berish, rasm chizish orqali talabalarda estetik did, go’zallikni his qila bilish, tevarak - atrofdagi narsa va xodisalarning shakli va rangidagi turli – tumanlikni ko’rishdir.

Бугунги болалар қаерда яшашидан қатъий назар, доимий равишда ижтимоий, сиёсий, экологик, илмий, техникавий ва индустриал соҳалардаги ўзгаришлар билан тўқнаш келишларига тўғри келади. Боланинг ривожланиши ва ўсиши узлуксиз давом этадиган жараёндир. Бу даврда унинг шахс сифатида шаклланиши, илк бор оламни атрофидаги ашё ва буюмлар орқали англаб, ундан ўзича маъно топишга интилиши, қизиқиш ва ҳиссиётлари ривожланишини кузатамиз.

Ҳаётнинг ҳар бир даври, ривожланиш хусусиятлари ва эҳтиёжларига кўра ўзига хос босқичларга эга. Боланинг ўсиб, улғайишида мактабгача бўлган даврни шулар сирасига киритиш мумкин. Болалар оҳанграболи олам ҳисобланиб, жуда тез ўсиш, ривожланиш ва ўзгаришлар ичида яшайдилар. Бу фарзанд тарбиясида айнан шу палла қанчалик аҳамиятли эканининг яна бир исботидир.

Боланинг ривожланиши, руҳияти ва таълим-тарбиясидаги ўзига хос даврлар, даврларга монанд ўзгаришлар, муаммолар ҳақида ҳикоя қиладиган ушбу дастур нафақат тарбиячилар, балки, оилалар ва ота-оналар учун энг яқин маслаҳатчи ва сирдош бўла олади.

Мактабгача таълим бола шахсини соғлом ва етук, шу билан бирга мактабга тайёрлаган ҳолда шакллантириш мақсадини кўзлайди. Ўзбекистон Республикаси “Таълим тўғрисида”ги Қонуннинг 11-моддасида: “Бу таълим 6-7 ёшгача оилада, болалар боғчасида ва мулк шаклидан қатъий назар, бошқа таълим муассасаларида олиб борилади”,- деб таъкидланган. Дарҳақиқат, таълим-тарбия қанчалик эрта бошланса, унинг самараси шунчалик эрта намоён бўлади ва инсоннинг бутун ҳаёт тарзига ижобий таъсир қилади.

Мактабгача таълим тизимини такомиллаштириш, таълим-тарбия жараёнини тарбиячилар томонидан тўғри ташкил этилиши, маъсул шахслар томонидан уни назорат қилинишининг афзаллигини таъминлаш, мактабгача ёшдаги болалар ота-оналарининг оилада бола тарбияси билан шуғулланиши учун қулайлик яратиш мақсадида "Болажон" таянч дастури “Таълим тўғрисида” ги Қонун, Кадрлар тайёрлаш Миллий дастури, Мактабгача таълим Контсептсияси ҳамда Мактабгача ёшдаги болаларнинг ривожланишига қўйиладиган Давлат талаблари асосида ишлаб чиқилди.

Тасвирий фаолият фани мазмун-моҳияти билан болаларнинг психофизиологик камол топиш тамойилидан келиб чиқиб, уларнинг атроф-оламдаги воқеа-ҳодиса, нарсаларга муносабати ҳамда турли соҳалар билан алоқа қилишларини назарда тутади.

Тасвирий фаолият фанида ўзбек халқ оғзаки ижоди, халқ ўйинлари, мусиқаси, рақслари, амалий санъат асарлари ва табиатига катта аҳамият берилган. Шу билан бирга дастурда бошқа халқларга ҳурмат ҳиссини тарбиялаш назарда тутилган ва болаларни меҳрибонлик, гўзаллик хайриҳоҳликка ўргатишга алоҳида урғу берилади.

Тасвирий фаолият болаларнинг жисмоний ва психик соғлиғини мустаҳкамлаш, ҳаракат ва гигиеник малакалари асосларини шакллантириш вазифасини бажариш муҳим ҳисобланади. Тасвирий фаолият болаларга валеологик таълим беришни назарда тутади: болада соғлом турмуш тарзи ҳақида тасаввурлар шаклланган бўлиши, гигиеник ва ҳаракат маданиятининг муҳимлигини англаши, саломатликни асраш, организмни ҳимоя қилиш, ўзи ва ўзгаларга вақтида зарур ёрдам кўрсатишни билиш кабилар боланинг шахс маданияти, ижтимоий ҳимояланганини билдиради.

"ИЛК КАДАМ" ДАВЛАТ дастури мактабгача таълим тизимидаги барча муассасалар учун бажарилиши зарур бўлган дастур ҳисобланади.

Тасвирий фаолият – фаравон ва бахтли ҳаёт кечиришнинг енг асосий шарти бўлганлиги сабабли ҳамма фуқаролар учун мажбурийдир.

Тасвирий фаолият одамларнинг бирор мақсад учун сарфлаган вақти, ақлий ва жисмоний кучи ёки зарур фаолиятидир. Тасвирий фаолиятсиз яшамоқ мумкин эмас.

Барча тирик мавжудод ниманидир истеъмол қилиш ҳисобига яшайди, умрини давом эттиради. Ерда яшовчи майда қурт-қумурсқадан тортиб паррандаларгача сув остида яшовчи жониворлардан тортиб, улкан ҳайвонларгача овқатсиз яшай олмайдилар. Худди шунингдек одамзот ҳам узлуксиз овқатланади, ҳаёт кечиради. Бошқа тирик мавжудотлардан фарқли ўлароқ, одамлар кийинишади, уй-жой қуришади, савдо-сотиқ қилишади, Бу ишларни амалга ошириш учун бойлик, яъни тирикчилик манбаи бўлган пул керак. Пул топиш учун ўзларига керакли нарсаларни яратиш учун одамлар тасвирий фаолият қилишлари лозим. Тасвирий фаолият жараёнидагина озиқ-овқат, кийим-кечак ва бошқа зарур нарсалар яратилади. Тасвирий фаолият инсон ҳаётини сермазмун қилади ва бойитади. Одамлар тасвирий фаолият қилиш жараёнида соғлиқларини мустаҳкамлайдилар, обрў орттирадилар ва ўз келажакларини яратадилар.

Ота-боболаримиз асрлар давомида тасвирий фаолиятни улуғлаб келишган, ўзлари сидқидилдан тасвирий фаолият қилишган. Бизга улардан меърос бўлиб қолган барча ҳазиналар: илмий-бадиий китоблар, турли ҳилдаги санъат асарлари, меъморчилик обидалари ва бошқа нарсалар ана шу тасвирий фаолиятнинг махсулидир. Жаҳон фанининг ривожланишига бебаҳо ҳисса қўшган ал-Хоразмий, Ибн Сино, Ал Бухорий, Мирзо Улуғбек, Алишер Навоий, Заҳириддин Муҳаммад Бобур сингари бобакалонларимиз тасвирий фаолиятсеварликлари туфайли улкан ютуқларни қўлга киритишган ва ёшларни тасвирий фаолиятни севишга, тасвирий фаолиятсевар бўлишга чақиришган. Шунинг учун ўзбек халқ мақолларида тасвирий фаолиятсеварлик ғояси марказий ўринда туради.

• 
  «Сувсиз ҳаёт бўлмас, меҳнатсиз роҳат»
  
• 
  «Тасвирий фаолият қилсанг яшарсан, катта катта ошарсан»
  
• 
  «Олтин ўтда чиниқар, одам тасвирий фаолиятда»
  
• 
  «Тасвирий фаолият билан қарисанг, раҳмат билан яшарсан»
  
• 
  «Узоқ умр сири тасвирий фаолиятда»
  
• 
  «Тасвирий фаолият кишини боқар, ялқовлик ўтда ёқар»
  
• 
  «Текин келган мол емас» каби мақоллар бежиз яратилмаган. Тасвирий фаолият ҳаёт чироғига ёғ қўйиб туради.
  

Шунинг учун болаларни ҳунар ўрганишга чақириб, кишиларни бирор касб билан шуғулланишга ундаб, «ёшлар... бу кўмирчилар, бу темирчилик менга муносиб иш емас, деб дангасалик қилиб ишсиз юрса, зўр айб» ҳисобланишини уқтирган.

Тасвирий фаолият асосан 2 турли бўлади:

Ақлий тасвирий фаолият ва жисмоний тасвирий фаолият.

Инсоният қўл ва бошқа аъзолари ёрдамида жисмоний куч сарфлаб, амалга оширадиган ишлар жисмоний тасвирий фаолиятни ташкил қилади. Жисмоний тасвирий фаолиятни ақлий тасвирий фаолиятдан ажралган ҳолда тушуниш мумкин емас. Жисмоний тасвирий фаолият ақл ёрдамидагина мазмунли, яхши сифатли ва махсулдор бўлади; ақлли одам кетмон чопса ҳам, трактор ҳайдаса ҳам, завод фабрикада бирор жисмоний вазифани амалга оширса унинг иши яхши натижа беради.

Ақл аралашмаган ишнинг махсули бўлмайди. Ақлий тасвирий фаолият егалари – ўқитувчилар, шифокорлар, олимлар, шоир-ёзувчилар, улар маънавият егаларидир.

Ўқувчи ақлий тасвирий фаолият егаси бўлиб, у ҳамиша ўқийди, ёзади ва ўз маънавий оламини бойитиш йўлида тасвирий фаолият қилади. Оилада, жамоат орасида жисмоний тасвирий фаолият билан шуғулланишига тўғри келади. Ёшлигиданоқ бирор ҳунар ёки касб етагини маҳкам тутган йигит-қизлар ҳаётдан ўз ўринларини топадилар, қоқилмайдилар. Инсон ўзининг болалик давридан бошлаб тасвирий фаолият қилишга ўрганиб, ўзига ёққан бирор касбни егаллаб бориши ва келажакда тасвирий фаолиятсевар инсон бўлиб етишмоқ учун ҳаракат қилиши керак. Ел-юрт орасида ўз касбининг моҳир устаси бўлган, қўлида гулдек ҳунари бўлган кишиларни одамлар эъзозлаб ҳурмат қиладилар.