Fanning mohiyati

41. Eksperiment o'tkazishdan bosh maqsad
Eksperimentni o‘tkazish - ilmiy tadqiqotning eng muhim va ancha mehnat talab etadigan bosqichidir.Eksperimentlar tasdiqlangan reja-dastur va eksperiment metodikasiga muvofiq o‘tkaziladi. Tadqiqotchi eksperimentga kirishar ekan, sinovlarni o‘tkazish metodikasi va ketma-ketligini tugal aniqlashi lozim.Eksperimental tadqiqotlar o‘tkazish jarayonida quyidagi bir qator asosiy qoidalarga rioya qilish lozim:eksperimentchi o‘lchash natijalariga sub’ektiv ta’sir ko‘rsatishga yo‘l qo‘ymay, tadqiq etilayotgan jarayon yoki ob’ekt parametrining barcha tavsifini vijdonan qayd etishi lozim;eksperimentchi ehtiyotsizlikka yo‘l qo‘yishi mumkin emas, chunki bu hol ko‘pincha katta xatoliklarga va natijalarni soxtalashtirishga, oqibatda esa, eksperimentlarni takrorlashga olib keladi;eksperimentchi albatta kuzatish va o‘lchash daftarini yuritishi kerak, uni tartibli va hech qanday tuzatishlarsiz to‘ldirib borish lozim;eksperiment jarayonida uni bajaruvchi o‘lchash vositalari ishini, ular to‘g‘ri ko‘rsatayotganligini va qurilma, jihoz, stend va h.k.lar ishining barqarorligini hamda atrof muhit holatini muntazam kuzatishi, ish zonasiga begonalarni kiritmasligi shart.eksperimentchi o‘lchov vositalarini, ular to‘g‘riligini nazo­rat qilgan holda ishchi nazoratni muntazam o‘tkazishi kerak;o‘lchashlarni o‘tkazish bilan bir vaqtda tajribani bajaruvchi olingan natijalarni muntazam ravishda dastlabki ishlab chiqish va tahlil qilishdan o‘tkazishi lo­zim. Bu tadqiq etilayotgan jarayonni nazorat qilish, eksperi­mentni to‘g‘rilash, metodikani yaxshilash va eksperiment samaradorligini oshirishga imkon beradi;eksperimentchi texnika xavfsizligi, sanoat sanitariyasi va yong‘inni oldini olish bo‘yicha yo‘riqnomalarning talablariga amal qilishi lozim.Yuqorida qayd etilgan barcha qoidalarga ayniqsa ishlab chiqarish eksperimentini o‘tkazayotgan xollarda amal qilish kerak.
42. Ilmiy tadqiqot metodologiyasi fanining maqsad va vazifalari
Ilmiy tadqiqot – bu insonning o’zi va atrofidagi o’zgarishlarni anglab yetishga doimiy ravishda tayyor turish, yangicha tafakkur qilish asosida o’z qobig’idan chiqa olishdir
ILMIY TADQIQOT — yangi bilimlarni ishlab chiqish jarayoni, bilish faoliyati turlaridan biri. Unga obyektivlik, ishonchlilik, aniklik xos. Ilmiy tadqiqot hamma shartlarga amal qilib takrorlanganda hamisha birdek natija berishi, bahs etilayotgan masalani isbotlashi lozim. Ilmiy tadqiqot bir-biri bilan bog’langan ikki tomon – tajriba va nazariyadan iborat. Ilmiy tadqiqotning asosiy komponentlari: mavzuni belgilash, mavjud axborotni, tadqiqot sohasidagi shart-sharoit va metodlarni, ilmiy farazlarni oldindan taxlil etish, tajriba o’tkazish, olingan natijalarni taxlil etish va umumlashtirish, kelib chiqqan farazlarni olingan dalillar asosida tekshirish, yangi fakt va qonunlarni ifodalab berish, ilmiy bashorat yuritish. Ilmiy tadqiqotlarni fundamental va amaliy, mikdoriy va sifatiy, noyob va kompleks tadqiqotlarga ajratish keng tarqalgan. Ilmiy tadqiqotlarning metod va tajribalari fanning o’zidagina emas, balki ko’pgina iqtisodiy va ijtimoiy masalalarni hal qilishda ham keng qo’llaniladiIlmiy tadqiqot metodologiyasi – bilimlarga, fanga yondashuvning umummilliy prinsiplari va metodlarini o’rgatadigan fandir. Ilmiy tadqiqot metodologiyasi fanining maqsadi – magistrlarda ilmiy tadqiqot dasturini tuzish va unda nazariya va amaliyot birligiga rioya qilish malakalarini shakllantirishdan iborat. Ilmiy tadqiqot metodologiyasi fanining vazifasi – magistrlarda ilmiy tadqiqot ishini tayyorlashda ilmiy izlanish, ilmiy dalillarning rolini anglash, bilimdan asosiy metodologik vosita sifatida foydalanish; Ilmiy tadqiqot jarayonida muammoni to’g’ri qo’yish va uning yechimini topish texnologiyasi; Axborot va axborot texnologiyalardan foydalanish zaruriyati; Ilmiy ish ma’nosini tushunishning ahamiyati; Ilmiy tadqiqot jarayonida olim mas’uliyatining ahamiyatini o’rganishdan iborat.Ilmiy tadqiqot ilmiy bilimlarni hosil qilish faoliyati bo’lib, bu faoliyat bilan tadqiqotchilar, olimlar va ilmiy jamoa shug’ullanadi.Ilmiy tadqiqot metodologiyasining predmeti va obyekti bo’lib, ilmiy faoliyatning mohiyati, o’ziga xos tomonlari hisoblanadi Ilmiy tadqiqot vositalari va usullari ilmiy izlanishlarning tarkibiy elementlari bo’lib hisoblanadi. Fan taraqqiyoti davomida ilmiy bilish vositalari ham ishlab chiqilgan va uzluksiz takomillashib borgan. Ilmiy bilish vositalariga: a) ilmiy bilishning moddiy vositalari; b) informativ vositalar; v) matematik vositalar; g) mantiqiy vositalar d) til kiradi.Ilmiy bilishning moddiy vositalari deganda ilmiy tadqiqot olib borishda qo’llaniladigan asbob-uskunalar nazarda tutiladi.