Fanning mohiyati

2. Fan taraqqiyoti tarixi.
Fan taraqqiyoti tarixining asosiy bosqichlari.
Fanning shakllanishi masalasiga uzok davom etgan tarixiyjarayon sifatida yondashish o’rinli.
1. Fan shakllanguniga kadar bulganfan oldi davri: e.a. birinchi mingyilliklardan XVII asrgacha
2. Klassik fan: XVII-XIX asrlar
3. Noklassik fan: XIX asrning II yarmi — XX asr.
4. Hozirgi zamon fani Postnoklassik fan: XX asrning ikkinchi yarmi va xozirgi davr.
I. Fan oldi davr. Bu davr eramizdan avvalgi birinchi ming yilliklardan milodiy XVII asrga kadar bulgan davrni uz ichiga olgan va fanningshakllanguniga kadar bulgan davr yoki fan oldi davri deb britiladi. Bu davrdadastlab olam xakidagi sodda, amaliy xarakterdagi bilimlar shakllangan vaularda amaliy xayot tajribasi uz ifodasini topgan. Keyinchalik olam xakidagidastlabki falsafiy bilimlar paydo buldi. Aksari xollarda ular tabiatxodisalari xakidagi bilimlardan tashkil toptan va eng kadimiy falsafa —naturfalsafada uz ifodasini topgan edi. Eramizdan avvalgi VII-V asrlardakadimiy Yunonistonda falsafa fani shakllandi. U Yevropada klassik fanningshakllanishiga turtki buldi.
II davr. Klassik fanning shakllanishi: XVII-XIX asrlar. Bu davrdaGarbiy Yevropada ilmiy inkilob yuz berdi, xozirgi zamon tabiatshunoslikfaniga asos solindi. Ingliz olimi Isaak Nyuton (1643-1727 yillar) “Naturalfalsafaning matematik asoslari” asarida olimlar Galileo Galiley, ReneDekart, Ioann Kepler va boshkalar xamda uning uzi kulga kiritgan ilmiybilimlarni umumlashtirdi va klassik fizikaga asos soldi.XVII asrda birinchi fan akademiyalari tashkil topdi. 1662 yilda Londonkirollik akademiyasi; 1666 yilda Parij fanlar akademiyasi, keyinchalikBerlin (1700 yil) Sankt Peterburg (1724yil), Stokgolm fanlar
akademiyalariga asos solindi. Klasssik fanning shakllanishida Nikolay Kopernikning “Osmonsferalari xarakati” asarida asoslangan olamning tuzilishi tugrisidagi geliotsentrik nazariya aloxida axamiyat kasb etdi. Nikolay kotornik yer - koinot markazi emas, u Venera, Merkuriy, Mars vaboshka planetalar bilan birga Kuyosh atrofida xarakatlanadi; Yer Kuyoshsistemasiga kiruvchi planetapardan biri, degan xulosaga keldi. Uningkarashlarini keyinchalik italyan olimi Jornado Bruno (1548-1660)rivojlantirdi. Klassik fan asosan tabiat xodisaparini tajriba yordamida urganishgaasoslangan edi. Klassik fanning shakllanishida Nyuton kashf kilgan butunolam tortilish konuni aloxida urin tutadi. Bu davrda matematika, fizika, biologiya fanlari rivojlandi,mexanika konunlari kashf kilindi.
Klassik fan olamdagi narsa va xodisalarni, tabiatni insondantashkarida, unga boglik bulmagan xolda mavjud reallik sifatida urganishgaasoslangan edi. Klassik fan, tajriba asosiga kurilgani bilan xarakterli. Butabiatshunoslik fanlari (fizika, biologiya va x.k.)ning jadal rivojida uzifodasini topdi.Nemis olimlari Shvann va Shleyden tomonidan kulga kiritilganorganizmlarning xujayraviy tuzilishi; Charlz Darvinning evolyusion nazariyasi (1859 yil) usimliklar va xayvonot dunyosiorganik olamning tabiiy tarakkiyoti maxsuli ekanligini, ularning uznavbatida noorganik olam tarakkiyotidan kelib chikkanligi, tabiatdagievolyusion jarayonlar tabiiy tanlanish tufayli yuz berishini isbotlab berdi.Klassik faya xam tabiiy, xam ijtimoiy-gumanitar fanlar tarakkiyotiniboshlab berdi.