Fanni o‘qitishdan maqsad fitots noz yoki o‘simliklar jamoasi, fitots noz

fluktuatsion
o‘zgarishlar deyiladi. Mavsumiy va yillik o‘zgarishlar qaytar o‘zgarishlar deyiladi,
ular fitotsenozlarning o‘zgari-shiga olib kelmaydi.

---

53
17-rasm.Mavsumiy o’zgarishlar
Fit ts
zl rd m vsumiy v yillik o‘zg rishl r m vjud, ya’ni fit -ts
z
din mik xar kt rg eg . Yil f sll rining h r birid fit ts
zning sp kti, turl r
rkibi, q pl ng nlik d
si turlich bo‘l di. Bu j
yon-d turl r f
gik
sqichl rining k tm -k tligi, har m vsumd gi iqlim f kt rl rining t ’sir
sig bog‘liq. Turli yill r bo‘yich fit ts
zd bo‘l dig n o‘zg rishl r ham
iqlim sh
iti bil n bog‘liq, mm m ’lum mplitud ch
sid bo‘l di .
Fit ts
zl rning m vsumiy o‘zg rishl ri v h
ti iqlim sh
iti-ning
ko‘rs tkichi bo‘lib his bl
di. Qishi s vuq, yozi issiq, n m v iliq bo‘l dig n
gi nl rd o‘simliklar qishd tinim d vrid bo‘l di, q lg n m vsuml rd to‘liq
riv jl nish f
rini o‘t ydil r. Qishi iliq v s rn m, yozi issiq v quruq iqlimli
sh
itd kuz-qish-b
rd f
gik b sqichl ri to‘liq o‘tib bo‘l dig n
o‘simliklar uyushm
ri sh kll
di. Kuzgi ef
r v ef
idl r uyushm
ri
shund y fit ts
zl rd ndir. Bir fit ts
zd gi har il turl r turli mudd tl rd ,
turlich t zlik bil n f
gik b sqichl rni o‘t ydil r. O‘zbekist n cho‘l v
dirl rining k ng t rq lg n r ng f rm tsiyasi mis lid bu j
yonni kuz tish
mumkin. R ng, qo‘ngirb sh, b ych ch kl rd kuzd yoq v
tsiya b shl
di.
Yashil f nd birinchi bo‘lib b ych ch k (Colhium kesselringi, S.luteum) gull ydi,
yinr q r ng (Carex pachystiliis, C.physo-des), und n so‘ng qo‘ng‘irb sh (Poa
bulbosa), g zpi z (Gagea) turl ri, no‘ at kl r (Trigonella) gull ydi v urug‘l ydi.
O‘rt his bd m y yining b shl rid ul rning yillik v
tsiyasi tug ll
di. Yer
sti qisml ri yozgi tinim d vrig kir di. 1999-yild n yabrning 
irl rid yoq
ych ch k gull ydi. Yozd ul rning o‘rnig yant q (Alhagi), shuvql r
(Artemisia), qo‘ziqul ql r (phlomis), q kuvr y (Psoral a drupacea),
shb
ll r (Haplophyllum), mingb sh (Convolvulus subhirsutus) v b shq bir
nch ko‘p yillik o‘tl r o‘s di. B
rd n k ch kuzg ch fit ts
zd d min nt v
sp kt h sil etuvchi turl r bir n ch m rt
lm shin di, har m vsumd fit tsen zd
turl r t rkibi o‘zg rib tur di. Bu t rkib har yili d vriy r vishd m ’lum k tm -
tlikd t kr rl
di.
bi td turli yill rd m
gik sh
it bir il em sligi m ’-lum. Shung
s r vishd fit ts
zl rd bo‘l dig n o‘zg rishl r ham yill r bo‘yich bir il
bo‘lm ydi. Turli yill rd d
tl rning o‘sishi, o‘simliklar f
gik f
rining

---

54
mudd tl ri ham turlich t zlik bil n ut di. Bu il o‘zg rishl r b-h
bog‘liq
yoki yillik o‘zg rishl r fluktu tsi n o‘zg rishl r d yil di. Fluktu tsi n
o‘zg rishl r fit ts
z-l rning turl r t rkibig k m t ’sir et di. D
tchil
o‘simliklarg nisb -t n o‘tchil o‘simliklar fit ts
zl rid yillik o‘zg rishl r
ko‘pr q kuz ti-l di. B ’zi yill rd fit ts
zd ef
rl r sino‘ziyal ri “tushib
di”, ya’ni b
r k m yog‘in, issiq yoki s vuq bo‘ls , ef
rl r d yarli riv j-
nm ydi. b d ryosi bo‘yl rid gi suv b
dig n y rl rd ko‘pr q v -d lyub
riv jl
di nisb
n quruq iqlimli yill rd , suv b sm
, tipch k (Festuca)
riv jl
di-yu, v
lyubning ildizp yal rid n p yal r h sil bo‘lm ydi. Yillik
o‘zg rishl rning d
si yillik iqlim o‘zg rishl rining mplitud sig to‘liq bog‘liq.
qum cho‘ll rid yog‘ing rchilik ko‘p bo‘lg n yill rid yozd q lin o‘simlik
pl mning h sil bo‘lg nligi ku-z til di. 1997-yil jud sovuq bo‘lg nid n t biiy
o‘simliklar q pl mi dir v cho‘ld gi yayl vl rd jud k m bo‘ldi, mm 1998-yil
jud s ryog’in v iliq bo‘lg nid n, shu j yl rd
nch q lin o‘simliklar q yt
n
to‘liq tikl ndi.
Fit ts
zl rning h
ti v qisman o‘zgarishi faqat shu yilning m
gik
sh
itig em s, b lki o‘tgan yill rd gi iqlimning t ’sirig ham bog‘liq. Chunki bir
yil ldingi iqlim bir yillik o‘simliklarning urug‘d rligig , ko‘p yillik
o‘simliklarning es ildiz bo‘yni v ildiz p yal rid , ildizl rid o‘suvchi
kurt kl rning h sil bo‘lishig ham t ’sir et di.