Fan/modul kodi

O’ zbekiston Respublikasi Mrkaziy bankining qayta moliyalash siyosati 
tarixidan 
Markaziy bank mustaqillikning dastlabki yillarida o’ zining qayta 
moliyalash stavkasidan inflyatsiyaga qarshi kurashda asosiy qurollardan biri 
sifatida foydalandi. Milliy valyuta muomalaga kiritilgan paytda ayta moliyalash 
stavkasi yiliga 150 % ni tashkil etar edi. Ammo milliy valyutani muomalaga 
kiritilgungacha bo’ lgan davrda inflyatsiyaning inertsiya kuchi shu darajada katta 
ediki, tezda qayta moliyalash stavkasining bu darajada yetarli emasligi ma’ lum 
bo’ lib qoldi. Inflyatsiyani kamaytirish borasida yanada qat’ iyroq siyosat yuritish 
maqsadida Markaziy bank 1994 yil oktyabr oyidan boshlab qayta moliyalash 
stavkasini 150 % dan 225 % gacha ko’ tardi. 1995 yil fevral oyida 250 % gacha 
oshirilgn bo’ lsa, mart oyidan boshlab 300 % etib belgilandi*. 
Inflyatsiya darajasining anchagina kamaytirilishi Markaziy bankning qayta 
moliyalash stavkasini ham asta-sekin tushirib borishi uchun zamin yaratdi. 1996 
yili qayta moliyalash stavkasi 50% ni tashkil etgan bo’ lib, keyinchalik pasayib 
boorish tendensiyasiga ega bo’ lgan. Xususan, 2003 yil 16 iyulda 24%, 2003 yil 
10 sentyabrda 20 %, 2004 yil 5 iyulda 18%, 2004 yil 12 yanvarda 16%, 2006 yil 
15 iyulda 14%, 2011 yil 1 yanvarda 12% belgilandi**. 
*O’ zbekiston Respublikasi bank tizimi. F.Mullajonov tahriri ostida. T.: 
<**O’ zbekiston Respublikasi Markaziy bankining e’ lon qilingan 
ma’ lumotlari asosida tayyorlandi. 

---

188 
Ochiq bozordagi siyosati. 
Markaziy bankning ochiq bozordagi siyosati-bu 
davlatning obligatsiyalari, xazina veksellari va boshqa qimmatli qog’ ozlarni 
yuridik va jismoniy shaxslarga sotishi va sotib olishi bilan bog’ liq 
operatsiyalaridir. Markaziy bank davlatning va o’ zining qimmatli qog’ ozlarini 
sotish orqali iqtisodiyotda pul masasini pasaytiradi. Bu o’ z navbatida milliy 
valyutaning sotib olish qobiliyatini mustahkamlash va inflyatsiya darajasining 
pasayishiga olib keladi. Markaziy banksotilgan qimmatli qog’ ozlarni qayta sotib 
olish orqali muomaladagi pul masasining osishiga va tijorat banklarining 
qo’ shimcha pul resurslariga bo’ lgan ehtiyojni qondirishga zamin yaratadi. 
Markaziy bank hozirgi kunda Davlatning qisqa muddatli obligatsiyalarini va 
o’ zining obligatsiyalarini muomalaga chiqarish orqali ochiq bozordagi 
operatsiyalarni amalga oshiradi. Markaziy bank ushbu operatsiya orqali tijorat 
banklarining likvidliligiga va qimmatli qog’ ozlarning foiz stavkasiga ta’ sir 
qiladi. Markaziy bank obligatsiyalari va davlatning qimmatli qog’ ozlarini sotish 
iqtisodiyotda pul massasini kamaytiradi, ularni muomaladan qaytarib sotib olish 
esa teskari natijani beradi. Markaziy bankning ochiq bozordagi qperatsiyalari 
orqali pul-kredit siyosatini amalga oshirishning samarali usullardan biri hisoblanib 
mamlakatning pul va fond bozoridagi bevosita tasir kursatadi shuningdek milliy 
iqtisodiyotda muxim axamyat kasp etadi . Markaziy bank va xukumat tomonidan 
chiqariladigan qimmatli qog’ ozlar eng avvalo ta’ minlanganligi va foizining 
nisbatan yuqoriligi ularning jozibadorligini oshiradi va yuridik hamda jismoniy 
shaxslarni sotib olishga undaydi. Shuningdek ushbu qimmatli qog’ ozlarga fond 
bozorlarida 
talabning 
yuqoriligini 
ta’ minlashga 
erishish, 
ularni 
sotib 
oluvchilarning likvidli aktivlarining hajmini ortishiga xizmat qiladi shu bois 
investorlarda qushimcha mablag’ larga zaruriyat tug’ ulganda ularni fond 
bozorida qiyinchiliklarsiz sotish orqali talabini qondirish imkonini beradi. Shu 
bilan birga ochiq bozordagi operatsiyalar o’ zining zaif jixatlariga xam ega. 
Birinchidan iqtisodiyotda infilatsiyaning mavjudligi yuridik va jismoniy shaxslrga 
davlatning va Markaziy bankning qimmatli qog’ ozlarini sotib olishga bulgan 
manfiatdorligini tushirib yuboradi .Ikkinchidan qimmatli qog’ ozlrning qaytarish 

---

189 
mudatlari yetib kelganda ularga tulanadigan foizlar bilan qaytarib sotib olinishi 
mamlakatda dastlabki pul massasini ortishga olib keladi qimmatli qog’ ozlarga 
tulanayogan foizlaning hajmi tovarlar bilan taminlangan bulsa iqtisodiyotda baxo 
va infilatsiya darajasining oshishiga zamin yaratadi. 
Hukumat 
tomonidan 
chiqarilgan 
qimmatli 
qog’ ozlardan 
tushgan 
mablag’ lar asosan davlatning strategic ahamyatiga ega bulgan vazifalarini 
bajarishga va byudjet taqchilligini qoplashda yunaltiriladi . davlat byudjetining 
taqchilligi noinflyatsion qoplash manbasi bulgan qisqa muddatli obligatsiyalar 
(DQMO) 1996 yil mart oyidan muomilaga chiqarildi . 
Markaziy bank 1998 yil yanvardan boshlab ikkilamchi bozorda davlatning 
qisqa mudatli obligatsiyalarini o’ tkaza boshldi. 
Markaziy 
bankning 
ociq 
bozordagi 
operatsiyalari 
“ O’ zbekiston 
Respublikasi Markaziy banki tomonidan Davlat qisqa muddatli obligatsiyalari 
bilan REPO bitimlari amalga oshirish tug’ risida “ muvqqat Nizom “ O’ bekiston 
Respublikasi Markaziy bankining yuridik shaxslar uchun obligatsiyalarni chiqarish 
va ular muomilasi tug’ risida’ ’ ” O’ zbekiston Respublikasi Markaziy bankining 
jismoniy shaxslar uchun obligatsiyalarni chiqarish va ular muomilasi tug’ risida 
“ ” O’ zbekiston Respublikasi Markaziy banki tomonidan banklarga lambard 
krediti berish tartibi tug’ risida nizom” va boshqa me’ yoriy hujjatlar tug’ risida 
tartibga solinadi.