Fanidan O‘quv metodik majmua

Mehnat gigiyenasi
- tibbiyot fanining insonning ishlab chiqarish sharoitidagi mehnat faoliyatini 
o‘rganuvchi bir qismi bo‘lib hisoblanadi. Mehnat gigiyenasi ishlab chiqarish zararli omillarining 
ishlovchilarga ko‘rsatadigan ta’sirini oldini olish yo’zasidan sanitariya-gigiyena va davolash yoki kasb 
kasalliklarining oldini olish tadbirlarini ishlab chiqadi. 
Ishlab chiqarishda ishchilar uchun ish vaqtining 
belgilanishi, dam olish vaqti, ta’til vaqti va shunga o‘xshash vaqt meyorlarini mehnat gigiyenasi o‘rganadi. 
Bular qonunchilik asosida ishlab chiqarish sanitariyasi bilan birgalikda o‘rganiladi. 
 
2. Texnosferada havo muhitining ko‘rsatkichlari, ularning mehnat faoliyatiga ta’siri,
Texnosfera – bu ishlab chiqarish jarayonlarida insonning mashina va mexanizmlar, dastgohlar bilan 
ishlash jarayonidagi muhit bilan belgilangani holda bunda muhim ko‘rsatkichlar – havo muhiti, zararli va 
xavfli omillar ishchining ishlash muhitidagi meyorlarini belgilaydi. Bularning asosini ishlab chiqarish 
sanitariyasi va mehnat gigiyenasi tashkil etadi. Havo muhitining asosiy ko‘rsatkichlari mikroiqlim 
parametrlari, havo tarkibidagi zararli omillar orqali belgilanadi. Bunda: 
- haroratning ortib ketishi tana haroratining ortishiga, bu esa ko‘p terlashga olib kelib, tanadagi zaruriy 
eritmalar miqdorining kamayishiga olib keladi; 
- haroratning kamayishi shamollashga, bod kasalligiga olib keladi; 
- nisbiy namlikning ortishi o‘pka kasalligiga olib keladi; 
- nisbiy namlikning kamayishi organizmdan ko‘p suv chiqishiga olib keladi va organizmdagi suv 
miqdorining kamayishiga olib keladi; 
- havo harakatining kamayishi terlashga olib keladi; 
- havo harakatining ortishi shamollashga olib keladi; 

---

42 
- atmosfera bosimining ortishi inson tanasini siqib, qon tomirlari yorilishiga, ya’ni, teridagi va og‘iz-
burun bo‘shliqlaridagi hamda quloqdagi kopillyar tomiralar yorilishiga olib kelib, qon ketishi ko’zatiladi; 
- atmosfera bosimining kamayib ketishi inson tanasidagi qon bosimi kapillyar tomirlarni yorib, qon 
ketishi ko’zatiladi; 
- havo tarkibida zararli moddalarning ruxsat etilgan chegaraviy meyordan ortib ketishi pnevmoniyaning 
turli ko‘rinishidagi kasalliklarga olib keladi. Shuning uchun ham ko‘rsatilgan barcha omillarga ishlab 
chiqarish korxonalaridagi ish joylarida alohida e’tibor beriladi. Bularning barchasi bilan ishlab chiqarish 
sanitariyasi shug‘ullanadi. 
Texnosferadagi havo muhiti tashqaridagiga nisbatan alohida to‘siq devor yordamida ajratib 
qo‘yilganligi sababli mikroiqlim deb ham yuritiladi. 
Ishlab chiqarish sanitariyasi korxona binosidagi mikroiqlimni meyorlashtirish bilan ham shug‘ullanadi. 
Ish joylaridagi mikroiqlim asosan xona ichidagi iqlim hisoblanib, uning asosiy parametrlari – harorat, bosim, 
nisbiy namlik va havoning bir tomondan ikkinchi tomonga qiladigan harakati tezligi hisoblanadi. Bularning 
meyorlari quyidagicha bo‘ladi: 
Harorat: yengil, aqliy mehnat qilinadigan xonalarda 22-25
o
C, og‘ir jismoniy mehnat qilinadigan xonalar 
uchun 19-22
o
C; 
Havoning nisbiy namligi 60-40%; 
Havoning harakat tezligi yengil ishlar uchun 0,3-0,5 m/sek; o‘rta og‘irlikdagi mehnat sharoitlari uchun 
0,5-0,7 m/sek; og‘ir jismoniy mehnat xonalari uchun 0,7-1,2 m/sek;
Atmosfera bosimi 450-900 mm.sim.ust. (60-120 kPa)da ishlash imkoniyati bo‘ladi. Ko‘rsatilgan 
meyordan ortgan yoki kamaygan holdagi atmosfera bosimi sharoitida ishlashga ruxsat berilmaydi. 
Ish joyidagi mikroiqlim parametrlari ana shu ko‘rsatkichlardan yuqori, yoki aksincha past bo‘lishi 
ishlab chiqarish sharoitlari meyorining buzilishiga olib keladi. Shuning uchun ham ish joyidagi mikroiqlim 
parametrlarini meyorlashtirish ishlari amalga oshiriladi. Buning uchun quyidagi ishlar bajariladi: 

harorat ortganda konditsioner ishlatiladi; 

harorat pasaygan hollarda isitgichlar ishlatiladi, buni yirik inshootlar uchun kolorifer(issiq havo 
haydovchi) ventilyatorlar yordamida amalga oshirilishi mumkin; 

nisbiy namlik kamayganda xonaga ochiq idishlarda suv quyib-qo‘yiladi(yoki zamonaviy 
konditsionerlar qo‘llaniladi); 

nisbiy namlik ko‘payib ketganda xona havosi shamollatiladi, konditsionirlanadi; 

xonadagi havoning harakati sezilmasa, xona derazalarini ochish bilan, zarur bo‘lgan hollar uchun 
eshiklarni ham qo‘shib ochgan holda shabada hosil qilinadi yoki shamollatish qurilmalar(Issiq sharoitlarda 
ishlash vaqtida ham ventilyator)lardan foydalaniladi. 
Ishlab chiqarish sanitariyasi yoritish meyorlari, ishlab chiqarishdagi nurlanishlar, turli tebranishlar – 
elektromagnit to‘lqinlar, shovqin, titrash meyorlari bilan ham shug‘ullanadi.