Fanidan O‘quv metodik majmua

y n
am
li
k, 
%
 
H
avon
ing h
ar
akat
i,
 
 m
|s
 
A
tm
os
fer
a bos
im
i, 
m
m
.si
m
.us
t 
Ruxsat etilgan chegaraviy meyor 
H
aro
rat
, 
oS
 
N
isbi
y n
am
li
k, 
 
%
 
H
avon
ing 
 
harakat
i, 
m
|s
 
D
oi
m
iy bo
lm
a
gan i
sh 
joyi
d
a haro
rat
, 
 
S
 
Yil ning
so vuq va 
o‘tish
davri 
engil-1 
20-23 
60-40 
0,2 
550-950 
19-25 
75 
0,2 
15-26 
О‘rta og‘ir- 
II a 
18-20 
60-40 
0,2 
550-950 
17-23 
75 
0,3 
13-24 
O‘rta og‘ir- 
II b 
17-19 
60-40 
0,3 
550-950 
15-21 
75 
0,4 
13-24 
Og‘ir-III 
16-18 
60-40 
0,3 
550-950 
13-19 
75 
0,5 
12-19 

---

44 
 
Nazarot savollari 
1. Ishlаb chiqаrish sаnitаriyasi nimа? 
2. Mehnat gigienasi va ishlab chiqarish sanitariyasi korxonalarda qanday tashkil etilgan? 
3. Iqlim ko`rsatkichlari va uning inson salomatligiga ta`siri izohlang. 
4. Ishlab chiqarish mikroiqlimining Gigiyenik me`yorlari ko’rsatgichlarini aytib bering. 
5. Mo`tadil iqlim sharoitini korxonalarda qanday tashkil etilgan. 
 
6-ma’ruza: Ishlab chiqarish changlari va zaharli moddalarning inson organizmiga salbiy ta’siri, 
ularga qarshi chora-tadbirlar.
Reja: 
1.Ishlab chiqarish jarayonlarida zararli omillar va ulardan himoyalanish tadbirlari. 
2. Ishlab chiqarish changlari va zaharli moddalarning inson organizmiga salbiy ta’siri, ularga 
qarshi chora-tadbirlar. 
3.Chang va ularning turlari. 
4. Ishlab chiqarishda zararli moddalar va ulardan himoyalanish usullari. 
 
1. Ishlab chiqarish jarayonlarida zararli omillar va ulardan himoyalanish tadbirlari. 
Ishlab chiqarishdagi zararli omillarning mavjudligi, ishchilarning bu omillar ta’siridan zararlanish 
darajalarini kamaytirish yoki tugatish muammosini keltirib chiqaradi. Zararli omillar moddiy yoki moddiy 
bo‘lmasligi mumkin: 
A) moddiy – chang, gaz, tutun, aerozol, bug‘, kimyoviy moddalar kabilar zararli; jarohatlovchi kuch 
ta’sirini beruvchi metall qirindi, singan detallar uchishi, olov, yuqoridan tushayotgan yuk kabilar moddiy 
xavflar sanaladi. 
B) moddiy bo‘lmagan – shovqin, titrash, lazer nuri, elektromagnit maydon, yuqori issiqlik kabilar 
moddiy bo‘lmagan zararli; yuqoridan tushib ketish, zarb to‘lqini, vakuum yoki yuqori darajadagi bosim 
kabilar moddiy bo‘lmagan xavflar sanaladi. 
Zararli omillar bilan zaharli omillar o‘rtasida farq qo‘yilmagan holda zararli va xavfli omillarga 
quyidagilarni kiritish mumkin: 
Xavfli va zararli omillarga quyidagilarni kiritish mumkin: 1) alkogol; 2) havo haroratining meyorida 
emasligi; 3) havo namligining meyorida emasligi; 4) havo harakatining meyorida emasligi; 5) havo 
bosimining meyorida emasligi; 6) noto‘g‘ri yoritilganlik; 7) havoning noto‘g‘ri ionizatsiyasi; 8) yaltiroqlik; 9) 
vakuum; 10) portlash; 11) portlovchi modda; 12) titrash; 13) suv; 14) vulqonlar; 15) balandlik; 16) gaz; 17) 
gerbitsidlar; 18) chuqurlik; 19) gipodinamiya; 20) gipokineziya; 21) ochlik; 22) mo’z; 23) tog‘ bosimi; 24) 
issiq yo’za; 25) og‘irlik tayanchi; 26) dinamik zo‘riqish; 27) yomg‘ir; 28) tutun; 29) o‘yuvchi modda; 30) 
issiqlik; 31) suyuq gaz; 32) kasallik; 33) berkitilgan(germetik) idish; 34) yer qimirlashi; 35) idishdagi 
bosimning ortiqligi; 36) infratovush; 37) infraqizil nurlanish; 38) uchqun; 39) sakrash (kachka); 40) kinetik 
energiya; 41) klaustorofobiya; 42) korroziya; 43) ko‘chki; 44) lazer nurlanishi; 45) yaproq to‘qilishi; 46) 
magnit maydoni; 47) makroorganizmlar; 48) tibbiy dori-darmon; 49) meteorit; 50) mikroorganizmlar; 51) 
yashin (momaqaldiroq); 52) bir xillik (monotonlik); 53) havodagi turli gazlar miqdorining meyorda emasligi; 
54) suv toshqini; 55) qizigan yo’za; 56) cho‘kindi (idish, quvurda); 57) chuqurlik; 58) mustahkamlikning 
Yilning
Issiq 
davri 
Yengil-1 
22-25 
60-40 
0,2 
550-950 
19-25 
75 
0,2-0,3 
15-26 
O‘rta og‘ir- 
II a 
21-23 
60-40 
0,3 
550-950 
17-23 
75 
0,3-0,5 
13-24 
O‘rta og‘ir- 
II b 
20-22 
60-40 
0,4 
550-950 
15-21 
75 
0,3-0,5 
13-24 
Og‘ir-III 
18-21 
60-40 
0,5 
550-950 
13-19 
75 
0,5-1,0 
12-19 

---

45 
yetarli emasligi; 59) o‘ta xavfli modda; 60) olov; 61) ko‘chki; 62) qurol (sovuq, o‘qotar); 63) o‘tkir asboblar; 
64) zahar; 65) sovutilgan sirt; 66) sababsiz tushib ketish; 67) bug‘; 68) mashina va mexanizmlarning 
zo‘riqishi; 69) tahlil qiluvchini ortiqcha kuchaytirish (kuchlanishini); 70) pestitsidlar; 71) yorug‘likni ortiqcha 
kuchaytirish; 72) yong‘in; 73) potensial energiya; 74) psixologik kelishmovchilik; 75) yorug‘lik potogini 
pulslantirish; 76) chang; 77) ishchi holat; 78) radiatsiya; 79) rezonans; 80) sel; 81) chirish; 82) aylanish 
harakat tezligi; 83) sirpanchiq yo’za; 84) qor yog‘ishi; 85) quyosh aktivligi; 86) quyosh (oftob) urishi; 87) 
uyqusizlik; 88) statik zo‘riqish; 89) statik elektr; 90) dovul; 91) yuqori chastotali tok; 92) tuman; 93) zarb 
to‘lqini; 94) ultratovush; 95) ultrabinafsha nurlanish; 96) aqliy zo‘riqish (toliqish); 97) bo‘ron; 98) tezlanish; 
99) charchash; 100) sovuq sirt; 101) havo oqimi (siklon); 102) sunami (dengizdan chiqadigan bo‘ron); 103) 
shovqin; 104) elektr yoy; 105) elektr toki; 106) elektr maydoni; 107) elektromagnit maydon; 108) 
hayajonlanish; 109) hissiy zo‘riqish va boshqalar. 
Yuqorida keltirilgan umumiy tushunchaga ega bo‘lgan zararli omillarga hozirgi kunda sanoat 
korxonalari, tashkilotlar, xo‘jaliklar va hattoki oilalarda duch kelishimiz mumkin bo‘lgan tomonlar bo‘yicha 
olingan bo‘lib, bularning har birining kelib chiqish sabablari, oqibatlari batafsil o‘rganilishi talab etiladi. 
Baxtsiz hodisalarning yo’zaga kelmasligi yoki insonning biror kasbiy kasallikka yo‘liqilmasligi uchun ana shu 
omillar va ularning ta’sir etishi oqibatlarini bilish zarurdir.