Фанидан маърузалар матни

Tanlash usullari haqida tushuncha

Ko’plab tadqiqot ishlarida, masalan, elektr uskunalami ekspluatatsion ishonchliligini aniqlashda umumiy xususiyatlarga ega katta sonli umumiy (bosh to’plamdan) uskunalardan bir qismigina (tanlama to’plam) ajratib olinib, ular misolida obyekt xususiyatlari oTganiladi. Masalan, korxonadagi lOOta bir xil seriyah elektr dvigatellardan 25 tasi ajratib olinib ulaming ishonchliligi o’rganiladi. 25 ta elektr motoriarning tanlama to’plamining ishonchliligini o’rganish natijalari asosida 100 ta elektr motor (bosh to’plam) bo’yicha xulosa qilinadi. Amahyotda bosh to’plamdan to’plamni tanlab olishni ikki turi qollaniladi:

3. 
   bosh to’plamni ajratish talab qilinadigan tanlash (oddiy qaytarilmay- digan va oddiy qaytariladigan tasodifiy tanlash).
   
4. 
   bosh to’plamni qismlarga ajratgandan keyin tanlash (tipik tanlash — bosh to’plamning tipik qismlaridan ohnadigan tanlash, mexanik tanlash — bosh to’plam tanlamaga nechta obyekt kiritilishi lozim boTsa shuncha gumhlarga mexanik tarzda bo’linadi va har bir guruhdan bittadan obyekt tanlanadi, seriyali tanlash — bosh to’plamdan bittadan emas seriyalab olinadi).
   

Tanlama usulining asosiy belgisi — bosh to’plamdan (masalan, 100 ta bir xil seriyali elektr motorlardan) bir qismini tadqiqot o’tkazish uchun tasodifiy ajratib olish (masalan, xohlagan 25 tasini tavakkahga ajratib ohsh). Bu degani 100 ta elektr motordan har qaysisi ajratib ohnayotgan 25 ta motor guruhi ichiga tushish ehtimolligiga ega. Shuning uchun, bosh to’plamdan (100 ta elektr dvigateldan) ajratib olingan 25 ta elektr dvigatehar bosh to’plamga xos xususiyatlami to’g’ri ifodalashda vakolatlikka ega (tanlama to’plam) hisoblanadi va tasodifiy tanlab ajratish hisoblanadi. Odatda, bosh to’plamdan taqsimlanish qonuni nomaTum boTib bu haqidaga maTumot manbayi, majmuadagi x ta tasodifiy kattaliklardan ajratib olingan n ta kattahklardan olingan natijalar hisoblanadi. Tanlama to’plam kattaliklari) S t;i elektr motorlami buzilmasdan ishlash muddati bo’yicha) variatsion i|iilori bo’yicha ularni empirik taqsimlanishi va miqdoriy ko’rsatkichlari (n’rtacha arifmetik x, dispersiya o² va boshqalar) hisoblab topiladi.
Tanlash usuli empirik taqsimlanish va uning xarakteristikalari baholar ilel) qaraladi, ya’ni bosh to’plamni noma’lum parametrlarini (matematik iml ija, o’rtacha kvadratik og’ish va boshqalar) taqribiy qiymatidir.
liaholashning nuqtaviy va intervalh usullari mavjud: statistik xarakte- i islikani nuqtaviy baholash birgina son, qiymat bilan amalga oshiriladi. Ilosh to’plamni dispersiyasi va matematik natijani baholashda tanlab (aj- mlib) olingan kattaliklami o’rtacha arifmetik ko’rsatkichi x va tanlab ulingan (tuzatish kiritilgan) dispersiyau² lardan foydalaniladi. (Bu yerda
‘¹ = —rX(^x’ “ ^x) formula yordamida hisoblanadi).
” ¹ i=i
Statistik baholar baholanayotgan parametrlarning «yaxshiroq» yaqin- lnshishlarini berish uchun quyidagi talablami qanoatlantirishi lozim:

5. 
   siljimagan baho deb matematik kutilish, istalgan hajmli tanlama ho’lganda ham baholanayotgan, t,₀ parametrga teng bo’lgan Ј,_p statistik liMhoga aytiladi, ya’ni M(Ј,_p) = q₀ ;
   
6. 
   siljigan baho bu matematik kiritilishi M(^_p) baholanayotgan para- metr Ј,₀ga teng bo’lgan bahoga aytiladi;
   
7. 
   effektiv baho deb (tanlamaning hajmi n berilganda) mumkin bo’lgan cng kichik dispersiyaga ega bo’lgan statistik bahoga aytiladi.