Фанидан маърузалар матни

8.3. Экспериментни ўтказиш

Эксперимент–илмий тадқиқотнинг ўта муҳим ва энг кўп меҳнат сарфи талаб этадиган босқичидир.
Экспериментал ишлар экспериментнинг тасдиқланган режа–дастури ва методикаси асосида ўтказилади. Экспериментни бошлашда қатъий тарзда методика ва тажрибаларни ўтказиш тартиби аниқланади.
Экспериментал тадқиқотларни ўтказиш жараёнида қуйидаги асосий қоидаларга амал қилиш зарур:

• 
  экспериментатор тадқиқ этилаётган жараённинг ҳарактиристикалари ёки объектнинг параметрларини сидқидилдан қайд этиш, ўлчов натижа–ларига субъектив таъсир кўрсатилишига йўл қўймаслиги зарур;
  
• 
  экспериментатор эҳтиётсизликка йўл қўймаслиги керак, акс ҳолда натижаларнинг ўзгариши ва хатоликлар юз беради, оқибатда экспери–ментлар такрорланиши зарур бўлади;
  
• 
  экспериментатор албатта кузатишлар ва ўлчашлар журналини юритиши зарур, у хатосиз, пухта тўлдириб берилиши, тўғрилашларига йўл қўйилмаслиги керак;
  
• 
  эксперимент жараёнида ижрочи мутассил равишда ўлчов воситалари–нинг ишини ва улар кўрсаткичларининг тўғрилигини кузатиб бориши керак, қурилмалар, жиҳозлар, стендлар ишининг устиворлигини, атроф муҳитнинг характиристикасини назорат қилиши ва ишчи соҳага бегона шахсларни қўймаслиги лозим;
  
• 
  экспериментатор тизимли тарзда ўлчов воситаларини ишчи тартибда назорат қилиши, уларнинг аниқлигини назорат қилиши керак;
  
• 
  ўлчов ишларини олиб бориш билан биргаликда ижрочи уларга дастлабки ишлов бериб бориши ва таҳлил қилиши керак. Бу тадқиқ этилаётган жараённи назорат қилиш, тажрибани корректировка қилиш, эксперимент методикасини такомиллаштириш, самарадорлигини ошириш имко–ниятини беради;
  
• 
  экспериментатор хавфсизлик техникаси бўйича йўриқнома талабларига, ишлаб–чиқариш санитарияси ва ёнғин хавфсизлиги қоидаларига риоя қилиши керак.
  

Юқоридаги қоидаларга айниқса, ишлаб–чиқариш экспериментларини ўтказишда риоя қилиш катта аҳамиятга эга.


Назорат саволлари.

1. 
   Экспериментнинг мақсадлари нимадан иборат бўлади?
   
2. 
   Лаборатория эксперименти нима?
   
3. 
   Ишлаб–чиқариш эксперименти қандай мақсадларда ўтказилади?
   
4. 
   Экспериментнинг методологияси қандай босқичлардан ташкил топади?
   
5. 
   Режа–дастурнималарни ўз ичига олади?
   
6. 
   Омилларни танлаш қандай бажарилади?
   
7. 
   Ўлчов воситалари қандай танланади?
   
8. 
   Экспериментал тадқиқотлар қандай қоидалар асосида ўтказилади?
   
9. 
   Эксперимент методикаси нима?
   
10. 
    Эксперимент натижаларини қандай тарзда қайта ишлаш талаб этилади?