Фанидан маъруза матни

Сув тезлигини ўлчашда қўлланиладиган асбоблар 
Суюқлик оқими тезлигини ўлчаш учун кўпгина асбоб ва усуллар қўлланилади. 
Шулардан кўпгинаси илмий-текшириш амалиѐтида гидравлик лабораторияларда ишлатилади.
 
Гидрометрик створларда эса сув тезлигини ўлчаш учун гидрометрик вертушкалар, 
қалқитмалар ва бошқа батометрлар ишлатилиши мумкин. 
Гидрометрик вертушкалар (ГВ)
ѐрдамида тезликни ўлчаш парракли винт айланишига 
асосланган. Ўлчаш вақтида умумий винт айланишлар сони ва вақт ҳисобланади. Тезлик катталиги 
эса тартировка графигидан бир секунддаги айланишлар сонига қараб аниқланади. 
Вертушкаларнинг конструкциялари жуда кўп, лекин улар ўлчамлари, парракли винт, 
контакт ва ҳисоблаш механизм қурилмалари билан фарқ қилади (3.2-расм). 
Масалан, айланишлар ўқи жойлашишига қараб, горизонтал ўқли (Гр-55, Ж-3) ва вертикал 
ўқли (Прайс вертушкаси) бўлиши мумкин.
 
Ҳамма вертушкалар штангада ѐки тросда сувга тушириш имкониятини ҳисобга олиб 
ясалади. 
Ҳисоблаш контактига кўра вертушкалар механиқ ва электр сигналли турларга бўлинади. 
Вертушка (3.2-расм) вал 2 га ўрнатилган, айланма куракчалар 1 га эга бўлган ғилдирак 
бўлиб, асосий корпусга маҳкамланган бўлади. Вертушкани сув оқимига тўғри йўналтириш учун 
корпус 4 га қанотча ўрнатилган. Вертушкадан электр қўнғироққа ўтказгичлар 3 тортилган бўлиб, 
куракчалар айланганида электр занжири туташиши туфайли қўнғироқ жиринглайди ѐки махсус 
ҳисоблагич айланиш сонини автоматик равишда ҳисоблайди. Сувга туширилган вертушкаларнинг 
куракчалари сувнинг тезлигига қараб секинроқ ѐки тезроқ айланади. Шунинг учун суюқликнинг 
тезлиги ҳисоблагичнинг кўрсатиши ѐки вақт бирлигида қўнғироқнинг жиринглаш сонига қараб 
аниқланади. 
Занжир контакт механизми орқали гидрометрик вертушка парракли винтининг ҳар 20 
айланишида туташтирилади. 
Гидрометрик вертушкаларни тартировка қилиш махсус ҳавзаларда бажарилади. Бунда 
вертушкани ўзгармас тезлик билан 0,05 м/с дан 2,5 м/с ҳаракатлантиради. Ҳар бир ҳолатда винт 
айланишлар сони n бир секунд давомида ҳисобланади. Шу маълумотлар орқали тарировка графиги 
u=f(n) қурилади ва бу вертушканинг асосий хужжати (паспорти) ҳисобланади. Ўлчаш хатолиги 
0,2% ни ташкил этади. 
Бир секундда айланишлар сони 
t
N
n
/
, бу ерда N - ротор айланишлар сони; t- вақт.