Фанидан маъруза матни

Текислик ва тоғ дарѐларининг морфометрик характеристикалари 
Текислик дарѐларида учрайдиган ўзан ўзгариши хилма-хиллигига қарамасдан маълум бир 
қонуниятни аниқлаш мумкин. 
Дарѐ ўзани формасини турғун ҳолатини ўрганиш 1924 йил А.Г.Глушков томонидан 
ўрганилган. У ўзан кенглиги, берилган чуқурлик ва аниқ ўзан материалига кўра қуйидаги 
боғланишни берган эди: 
0
K
h
В
Буни М.А.Великанов тасдиқламаган, чунки формулада ўлчам катталиги номуносиб олинган:
 
1. 
К
0
= 1,4 тошли дарѐ участкаси учун; 
2. 
К
0
 
= 5,5 текислик қумли дарѐ учун. 
Шунинг учун М.А.Великанов формулага заррача диаметри d катталигини киритиб 
текислик дарѐлари мустаҳкам формаси учун ушбу формулани таклиф этган: 
0
K
h
Вd
, 
бу ерда 
4
1
a
Q
C
B
- дарѐ ўзани кенглиги; 
8
8
3
4
2
d
Q
C
h
- сув чуқурлиги; Q - ўзан ҳосил 
қилувчи сув сарфи. 
8
4
5
,
2
4
0
d
Q
C
h
B
Текширишлардан маълумки дарѐ ўзани тошқин сувли давр бошланишида шаклланади, 
чунки бунда иқлим энг кўп чўкиндиларни оқизиб ўтади. Шунинг учун ўртача кўп йиллик тошқин 
сув сарфини ўзан ҳосил қилувчи сарф учун қабул қилиш мумкин. Агар қаттиқ сув миқдори 
максимум қиймати суюқлик максимуми билан мос тушмаса, ўзан ҳосил қилувчи дарѐ сарфини 
қаттиқ сув миқдори сарфига тенг қилиб олинади. 

---

 
 
Тоғ дарѐлари режими ва ўзанининг шаклланиши
 
Илмий-текшириш маълумотларига кўра тоғ дарѐ оқимлари баланд тоғликлардан бошланиб 
(таъминланиб) бир қанча хусусиятларга эга бўлади: катта қияликка, катта оқим тезлигига, кўпгина 
қаттиқ сувда сузувчи заррачаларни, тубига яқин чуқурликда эса катта диаметрли заррачаларни, 
тошларни оқизади. 
Тоғ дарѐларини бир нечта участкаларга бўлинади (7.3-расм).