Фанидан маъруза матни

 
Гидрометрик қалқитмалар
Сув оқимига туширилган жисм, сув тезлигига тенг тезлик билан ҳаракатланади. Иш 
принципи асосида қалқитмалар сув тезлигини аниқлашга ишлатилади. 
Гидрометрияда ишлатиладиган қалқитмалар сув сатҳида, сув тагида ва интегратор-
қалқитмалар бўлинади.
Сув сатҳи қалқитмалари - сув тезлигини ва унинг йўналишини аниқлашга интилади. Бу 
қалқитмалар тахтадан қирқилган думалоқ, крест шаклида тайѐрланади ва устига байроқчалар 
қадалади. 
Сув тезлигини ўлчаш учун дарѐ участкасида 4 створ белгилари (жойлаштирилади) 
танланади: қалқитма тушириладиган, юқори, ўрта ва қуйи. Юқори ва қуйи створлар оралиғидаги 
масофа қуйидагиларга тенг қилиб олинади: 
В
а
0
,
2
5
,
0
ѐки 
max
40
25
U
L
, 
бу ерда 
В
- дарѐ эни; 
U
max
- максимал сув тезлиги. 
Дарѐ участкаси сув тезлигини ўлчаш учун кўндаланг кесими, кенглиги ва чуқурлиги 
створда бир хил қилиб танланиши шарт. 
Агар дарѐ кенг бўлса, қалқитмалар створлардан ўтишини қирғоқдан теодолит ѐки мензула 
ѐрдамида планшетга қўйилган белгилар йўли орқали аниқланади. 
Қалқитма тезлиги босиб ўтган йўлнинг вақтга нисбати кўринишида аниқланади. 
Юза қалқитмалари кўпинча дарѐларда тошқин сув тезлигини аниқлашда, вақт кам 
шароитда, ѐки тезликни ўлчаш учун керакли жиҳозлар етишмаган ҳолларда қўлланилади. 
Чуқурлик (сув ости) қалқитмалари - маълум бир чуқурликда сув тезлигини ва оқим 
йўналишини ўлчаш имконини беради.Бундай ҳолларда 2 та қалқитма бир-бирига ип билан 
боғланиб, пастки қалқитма керакли чуқурликка чўктирилади, тепадаги қалқитма эса енгил бўлиб, 
сув сатҳида ҳаракатланади (6.1-расм). Кўриниши ва ўлчамлари бир хил қалқитмалар учун: 
юза
h
h
юза
U
U
U
U
U
U
п
2
п
2
2
,
2
бу ерда 
U
h
- пастки қалқитма тезлиги; 
U
2п
- иккала қалқитма тезлиги; 
U
юза
- юзадаги қалқитма 
тезлиги.