Fanidan m a ‘ ruzalarmatn I

14. Kimyoviy muvozanat doimiysi, kimyoviy muvozanatning siljishi, Le-Shatelye tamoyili.
Kimyoviy muvozanat. Muvozanat konstantasi. To’g’ri va teskari reaksiyalar tezliklari bir xil bo’lib qolganda (V_to’g’ri = V_teskari) kimyoviy muvozanat qaror topadi. Kimyoviy muvozanat holatida vaqt birligi ichida qancha mahsulot parchalansa, shuncha miqdor yangisi hosil bo’ladi. Kimyoviy muvozanatni dinamik (harakatchan) muvozanat deb yuritiladi.

Kimyoviy muvozanatning miqdoriy o’lchov birligi sifatida muvozanat konstantasini olish mumkin.
Quyidagi misol orqali barcha qaytar reaksiyalarning muvozanat konstantasini ifodalash usulini ko’rib chikamiz:
aA + bB  pC + qD
Massalar ta’siri qonuniga muvofiq reaksiya tezligi:
to’g’ri reaksiya uchun V_to’g’ri= k₁ [A]^a[B]^b
teskari reaksiya uchun V_teskari = k₂ [C]^p[D]^q
V₁ = V₂ bo’lgani uchun, yuqoridagi ifodalarning o’ng tomoni ham bir-biriga teng bo’ladi:

k₁ [A]^a[B]^b = k₂ [C]^p[D]^q

bundan: kelib chiqadi.

Reaksiyalarning tezlik konstantalari o’zgarmas son bo’lganligi uchun K bilan belgilab olamiz va K — muvozanat konstantasi deb yuritiladi:

Geterogen reaksiyalarning muvozanat tenglamasiga faqat gaz yoki suyuq fazadagi moddalar konsentratsiyalari kiradi.

Muvozanat konstantasining qiymati reaksiyaga kirishuvchi moddalar tabiati va haroratga bog’liq. Katalizatorlar to’g’ri va teskari reaksiyalar tezligini bir xilda oshirganligi uchun muvozanat konstantasi ta’sir etmaydi. Muvozanat konstantasi qanchalik katta bo’lsa, reaksiyaning unumi shunchalik ko’p bo’ladi. Shu sababli reaksiyalarning muvozanat konstantasini bilish kimyo va kimyoviy texnologiya uchun muhim ahamiyatga ega.