Fanidan barcha bakalavriat ta’lim yo

yo’llarming yuqori qatlam-larida ushlanib qoladi. 
Mikroskopik zarrachalar esa (0,25-10 mkm) havoda ancha turg’un bo’lib, bir xil 
tezlikda yerga tushadi. Nafas olinganda asosan ularning 5 mkm gacha kattalikdagi 
zarrachalari nafas yo’liariga kiradi. Ultramikroskopik zarrachalar kattaligi 0,25-0,1 
mkm va undan kichik bo’lgan zarrachalar Broun harakatiga bo’ysunganligidan 
havoda uzoq vaqt turadi. Ular o’zaro harakatlanganda bir-biri bilan to’qnashishilari 
natijasida yiriklashib, yerga tushadi. Bunday muhitda nafas olingan havodagi 
ultramikroskopik zarrachalarining 60-70% i o’pkada ushlanib qoladi. Bu 
zarrachalarning massasi katta bo’lmaganligidan changli shikastlanishning 
rivojlanishi katta bo’lmaydi. Chang zarrachalarining shakli har xil bo’lishi mumkin: 
sferik, yassi, turli shaklli. Aerozollar xosil bo’lishida chang zarralari miqdorining 
ko’p qismi sferik shaklga ega bo’ladi. 
Dezintegratsiya aerozollarida esa yassi shaklli va murakkab shaklli zarrachalar 
bo’ladi. Mana shunday shaklli zarrachalardan shisha tolasi, sluda kabilarining 
changlari nafas yo’llariga kirganda yuqori nafas yo’llari hujayralarini zararlaydi 
hamda ko’zning shilliq qavatiga va teriga ta’sir ko’rsatadi. 
Chang zarrachalarining elektr bilan zaryadlangan bo’lishi aerozollarning 
turg’unligiga va ularning biologik faolligiga ta’sir qiladi. Qattiq materiallarning 
changishi vaqtida chang zarrachalarining 90-98% i musbat yoki manfiy 
zaryadlanadi. Yirik zarrachalar esa quyi zaryadli bo’ladi. Changing zararli ta’siri 
pnevmokoniozlar deb ataluvchi asab kasalligiga olib keladi. Ular silikoz, silikatoz va 

---

41 
boshqa shakllarda bo’lishi mumkin. Silikoz - toza kremniy (II) oksidi changining