84 3-Laboratoriya ishi. Mavzu: «Nafas olishda ko‘krak qafasining harakatini kuzatish”. “Nafas bilan chiqadigan havodagi karbonat angidridni aniqlash»

---

84
3-Laboratoriya ishi.
 
Mavzu: «Nafas olishda ko‘krak qafasining 
harakatini kuzatish”. “Nafas bilan 
chiqadigan havodagi karbonat angidridni 
aniqlash»
Ishning maqsadi: 
Nafas olish harakatlarini hisoblashni 
o‘rganish. Sifat reaksiyasi yordamida nafas chiqarish 
vaqtida ajralgan karbonat angidrid miqdorini aniqlashni 
o‘rganish. Sifat reaksiyasi yordamida karbonat ioni 
mavjudligini aniqlashni o‘rganish.
Kerakli jihozlar:
Sekundomerli soat, o‘lchov tasmasi, probirka, ohakli va 
distillangan suv, naycha, shtativ.
Texnika xavfsizligi:
Laboratoriya ishini bajarishda ketma-ketlikga e’tibor bering va tinchlikni saqlang.
Ishni bajarish tartibi:
1-Ish.
Nafas olishda ko‘krak qafasining harakatini kuzatish.
1. O‘quvchi kiyimining beldan yuqorisini yechadi va stulga o‘tiradi.
2. Tinch nafas olayotgan o‘quvchining ko‘krak qafasi va qornining holati, bir daqiqada nafas olish 
soni aniqlanadi.
3. O‘quvchi o‘rnidan turib, tinch holatda nafas olganida va nafas chiqarganida uning ko‘krak 
qafasining aylanasi orqa (kurakning ostidan) va oldingi (ko‘krak bezi usti) tomonidan o‘lchanadi.
4. O‘quvchi chuqur nafas olganida va chuqur nafas chiqarganida ko‘krak qafasining aylanasi 
o‘lchanadi.
5. Tinch nafas olganida va nafas chiqarganida, chuqur nafas olganida va nafas chiqarganida 
ko‘krak qafasining aylanasi o‘rtasidagi farqni aniqlang va 1-jadvalga yozing.
1-jadval.
1 daqiqada tinch 
holatda nafas olish 
soni
Tinch nafas olganda 
va nafas chiqarganda 
ko‘krak qafasining 
aylanasi
Chuqur nafas 
olganda va nafas 
chiqarganda ko‘krak 
qafasining aylanasi
Tinch nafas 
olganda va nafas 
chiqarganda, chuqur 
nafas olganda va 
nafas chiqarganda 
ko‘krak qafasining 
aylanasi o‘rtasidagi 
farq
Video va boshqa 
materiallar
8-sinf 3-Laboratoriya ishi.

---

85
2-Ish.
Nafas bilan chiqadigan havodagi karbonat angidridni aniqlash.
1. Bitta probirkaga 4-5 ml distillangan suv, ikkinchisiga ohakli suv soling. Har ikkala probirkani 
shtativga joylashtiring.
2. Chuqur nafas olgandan so‘ng distillangan va ohakli suv solingan probirkalarga navbat bilan 
puflang.
3. 
Chuqur nafas olishni va puflashni 8-10 marta takrorlang.
4. Probirkadagi ohakli suvning rangi loyqalanib qolishi, distillangan suv solingan probirkada esa 
hech qanday o‘zgarish bo‘lmasligi lozim.
5. Ohakli suv rangining o‘zgarishi o‘pkadan chiqayotgan havo tarkibidagi karbonat adgidrid (
СО
2
) 
ning ohakli suv tarkibidagi kalsiy ishqori 
Са(ОН)
2
bilan reaksiyaga kirishib ohaktosh 
СаСО
3
 
hosil qilgani bilan tushuntiriladi.
Xulosa:
Nafas olish – fiziologik jarayonlar yig‘indisi bo‘lib, to‘qima va hujayralarga doimiy ravishda kislorod 
yetkazib beradi. Kislorod oksidlanish jarayonida ishtirok etib energiya hosil qiladi. Metabolizm 
natijasida ajralgan karbonat angidrid va suv nafas olish organlari orqali tashqariga chiqarib 
yuboriladi. Biz nafas olayotgan atmosfera havosi ko‘p miqdorda kislorodga, kam miqdorda 
karbonat angidridga ega. Nafas chiqarayotgan havo tarkibida aksincha kislorod kam, karbonat 
angidrid ko‘p bo‘ladi. Alveolyar havodagi kislorod miqdori 14% ni tashkil qiladi.
Nazorat savollari:
1. Nafas olish nima?
2. Nafas olish qanday jarayonlardan iborat?
3. Nafas olish va nafas chiqarish qanday sodir bo‘ladi?
4. Nafas olish jarayonini boshqarish markazi qayerda joylashgan?
5. Nafas olish va nafas chiqarishdagi havo tarkibi qanday farqlanadi?
6. Tashqi muhit va o‘pka o‘rtasida gazlar almashinuvi qanday sodir bo‘ladi?
7. O‘pka alveolalari va to‘qimalar o‘rtasida gazlar almashinuvi qanday sodir bo‘ladi?
8. Nima uchun ohakli suv rangi loyqalandi?
1-rasm. Karbonat 
angidridni aniqlash 
uchun sifat reaksiyasi.
Distillangan suv - Nafas 
chiqarishda karbonad 
angidrid (СО
2
) ning 
ohakli suv tarkibidagi 
kalsiy ishqori Са(ОН)
2
 
bilan reaksiyaga kirishib 
ohaktosh СаСО
3
 hosil 
qilishi.
8-sinf 3-Laboratoriya ishi.