Фанга кириш. Театр саҳнасини ёритиш тарихи. Театрлардаги ёритишнинг турлари. Режа

Лампа панелининг кенглигидек 1755 йил “Шайтонвачча” театри (Винеция)
кенгликдаги саҳна орқаси устуни.
(Италия)

Физик Эмил Арганд (Аімё Argand) (1755-1803) томонидан ишлаб чиқилган акслантиргичлар ва ёғли лампаларни қўллаш технологиялари кейинги тадқиқот ишларига туртки бўлди. Кислород оқимининг ошиши сабабли ёғли лампалар нафақат ёрқинроқ балки тутун чиқармади, улардаги пиликни ростлаб туриш имконияти ёруғлик кучини ўзгартириш имконини берди. Ушбу лампадан фойдаланишнинг камчилиги бўлиб унинг шиша колбаси тез синиши эди. Лекин ёруғликнинг ушбу манбаи энг ёрқинроқдир. Акслантиргичлар ўрнатилганлиги фронтал ва юқори ёритиш учун қулайдир. Биринчи марта ёруғлик билан кайфиятни юзага келтириш имконияти вужудга келди, куннинг қайтишини кўрсатиш учун ранглардан фойдаланиш зарурияти бўлмай қолди, қуёш нури саҳнага пастдан кўтарилиш ўрнига юқоридан туша бошлади, актерларни саҳна орқасидаги ифодасига мос равишда ёритилган. Ёрқин сунъий ёруғликка нисбатан театрларнинг талаби XIX асрда янги саноат технологиялари пайдо бўлиши билан қаноатлантирилди. Газли ёриткичлар пайдо бўлгандан кейин аста-секин электр ёриткичлар ривожланди ва жорий этилди. Театр аввал орзу қила олмаган нарсаларни ола бошлади. Қатъий пуританизм шиддатли новаторлик меҳнати билан чиқиша олди, ўзида мустақил театр саҳнаси пайдо бўлишига йўл қўймади. Америка театри саёҳатчилар томонидан олиб келинган Буюк Британия намунаси бўйича қурилди. Театр намойишлари аввал савдо омборларида ўтказилди, 1766 йили Филадельфияда биринчи доимий театр пайдо бўлди. Бир йилдан кейин доимий театр Нью-Йоркда пайдо бўлди. Лекин театр ёритишнинг Европа янгиликлари Америкага XIX асрнинг иккинчи ярмида етиб келди. Театрда электр ёриткичлар пайдо бўлиши унда чизилган ёруғлик тўлиқ йўқ бўлишга олиб келди. Декорация уч ўлчамли қилиб қурилганлиги сабабли театрларга сояларни ҳосил қилувчи тегишли ёруғлик талаб этилди. Асрлар давомида ҳақиқий деб ҳисобланган чизилган ёруғлик ҳақиқийликка йўл бўшатди. Театрдаги ёруғлик тасвири саҳна асарининг чегараси бўлмай қолди ва театр ёритилишининг бевосита мажбуриятига айланди.