«fаlsаfа» modulidan oʼquv-uslubiy mаjmuа

3. Falsafaning predmeti. Falsafaning predmeti - insonda bilishga qiziqish uygʼotadigan, mifologiya, din yoki fan javoblaridan qoniqmagan kishining oʼziga maʼlum bilimlar va tajriba,, muayyan eʼtiqod, ishonch va intuitsiyaga tayangan holda oqilona asoslangan javoblar berishga harakat qiladigan, savollar tugʼdiradigan har qanday obʼektiv va subʼektiv borliqdir. Boshqacha aytganda, inson oʼz qiziqishi obʼekti haqida muayyan tasavvur hosil qilish maqsadida savol berishga asos boʼlishi mumkin boʼlgan hamma narsa falsafaning predmetidir. Shu munosabat bilan u yoki bu odamning falsafiy qarashlari haqida va hatto uning falsafasi toʼgʼrisida soʼz yuritish mutlaqo oʼrinli boʼladi va bunga biz kundalik hayotda tez-tez duch kelamiz.
Biroq ayni holda bizni fan sifatidagi, ayrim insonning emas, balki butun jamiyatning rivojlanish mahsuliga aylangan ijtimoiy hodisa sifatidagi falsafa qiziqtiradi va ayni shu sababli yuqorida keltirilgan taʼrifda «inson» tushunchasi yigʼma maʼnoda qoʼllanilgan. Bu yerda shuni taʼkidlab oʼtish lozimki, garchi falsafaning predmetiga biz umumiy nuqtai nazardan ancha keng taʼrif bergan boʼlsak-da, ayrim tarixiy davrlarda odatda u yoki bu sabablarga koʼra muayyan masalalar doirasi falsafiy tadqiqotlarda birinchi oʼringa chiqadi. Masalan, qadimgi Yunonistonda kosmotsentrizm ilk falsafiy taʼlimotlarning oʼziga xos xususiyati boʼlib, bunda asosiy eʼtibor «kosmos», «tabiat»ni anglab etishga qaratilgan. Keyinchalik, qadimgi yunon shahar-polislari ravnaq topgan davrda faylasuflar diqqat markazidan ijtimoiy muammolar, axloq, davlat qurilishi masalalari oʼrin oldi. Yevropada xristianlikning, Sharqda islom dinining vujudga kelishi va mustahkamlanishi natijasida oʼrta asrlar falsafasi teotsentrik (yunon. theos – markazdan oʼrin olgan xudo) xususiyat kasb etdi, yaʼni Xudo va u yaratgan olam falsafiy qiziqishlarning asosiy predmetiga aylandi. Uygʼonish davrida falsafa estetikaga va koʼp jihatdan insonga murojaat qilindi.. Yangi davr deb nomlanuvchi XVII-XVIII asrlarda falsafa tobora kuchayib borayotgan fan bilan uzviy bogʼlandi, natijada falsafiy tadqiqotlarning diqqat markazidan bilish va ilmiy metodlar masalalari oʼrin oldi. XIX asrning ikkinchi yarmida yuz bergan «klassik falsafa» va oqilonalik inqirozi irRatsionallik, intuitivlik, ongsizlik muammolarini namoyon etdi, XX asrning birinchi yarmida ular «noklassik falsafa» tahlilining asosiy predmetiga aylandi, bu esa, oʼz navbatida, matnlar mantigʼi, tili, ularni talqin qilish va sharhlashga alohida qiziqish uygʼonishiga olib keldi. XX asrning soʼnggi oʼn yilliklarida hozirgi madaniyatdagi inqiroz hodisalarini va yangi axborot texnologiyalarining, shuningdek ommaviy kommunikatsiya vositalarining jadal surʼatlarda rivojlanishi bilan belgilangan muammolarni kun tartibiga qoʼygan postnoklassik falsafa shakllandi. Bu falsafa vakillari «tarixiy rivojlanishning tugallanganligi», barcha maʼnolar va gʼoyalar «aytib boʼlinganligi» haqida mushohada yuritib, inson yangi axborotga ishlov berishga qodir emasligiga eʼtiborni qaratar ekan, notizimlilik, Yevropa anʼanaviy falsafiy bilimining negizlari, qadriyatlari va chegaralarini oʼzgartirish gʼoyasini ilgari surdilar.
Nihoyat, XX-XXI asr chegarasida eng yangi falsafada birinchi oʼringa chiqqan va eng muhim mavzular qatoridan oʼrin olgan yana bir mavzu globallashuv jarayonlarining mohiyatini va ularning rivojlanish yoʼnalishini aniqlashga alohida eʼtibor qaratildi. Bu jarayonlar hozirgi vaqtda jamiyat hayotining deyarli barcha jabhalarini qamrab oldi va davrimizning olamshumul muammolarini yuzaga keltirdiki, ularning nazariy va amaliy yechimini topish bu muammolarni falsafiy darajada anglab etishni ham nazarda tutadi. Xalqaro miqyosda alohida eʼtibor berish va kelishilgan harakatlarni taqozo etuvchi eng muhim muammolar qatoriga ekologiya, demografiya, xavfsizlik, xalqaro jinoyatchilik, energetika resurslari, qashshoqlikka chek qoʼyish muammolarini kiritish mumkin.