«fаlsаfа» modulidan oʼquv-uslubiy mаjmuа

Yana bir muhim mezoniy tushuncha – burch. Bu tushunchani axloq ilmiga Demokrit kiritgan boʼlib, uningcha burch inson harakatining ichki motividir. eʼtiqod bilan qilingan hatti-harakat axloqiydir. Kishi oʼzini qoʼrqish tufayli emas, balki burch hissi tufayli nojoʼya harakatlar qilishdan tiyishi kerak. Burch shaxsning jamiyatga yoki kishiga nisbatan boʼlgan axloqiy munosabatlarini ifodalaydi. Bu obʼektiv mavjud jamiyat talablarini bajarishning ichki maʼnaviy zarurati, ijtimoiy baxt-saodat extiyojlari taqozo qiladigan muayyan xulq-odob zaruratidir.
Eramizdan oldingi II asrda yashab oʼtgan Stoiklar maktabining vakili Piroch taʼbiri bilan aytganda baxt ehtiroslarga, har qanday shodlik va qaygʼuga befarq boʼlish insonga baxt keltiradi.
Baxt - tushunchasi koʼp maʼnoli, har bir insonning oʼziga xosligi bilan bogʼliq. Baxt haqidagi va baxtga olib boradigan vositalar toʼgʼrisidagi aldamchi tasavvurlar natijasida insonning xohlagani – baxt deb oʼylagani aslida uni baxtsizlikka etaklashi mumkin. Lekin, har kimning baxti oʼziga xos boʼlishiga qaramay barchasi intilish va ehtiyoj nuqtai nazaridan umumiylikka ega. Faylasuf, insonni jinoyatdan axloq borasidagi «aqlli» gaplar emas, balki baxt asrab qoladi, deydi. Lekin u zodagonlarga xos dabdabali baxtni emas, oddiy odamlarning, koʼpchilikning baxtini bajarilgan ishdan keyin keladigan, zarur boʼlgan farovonlikdan lazzatlanish baxtini nazarda tutadi.
Vijdon – Zigmund Freyd taʼbiri bilan aytganda, aʼlo men, men ustidan nazorat oʼrnatib, uni boshqarib turuvchi ikkinchi bir, yuqori darajadagi men. Аgar uyta hissi insonning tashqi, jamiyatga bogʼliqligidan kelib chiqsa, Vijdon uning ichki oʼz-oʼziga bogʼliqligini namoyon etadi. Bu ichki bogʼliqlik tahqi bogʼliqlikka nisbatan teran va doimiydir: uyat maʼlum bir vaqt ichida odamning oʼz nojoʼya harakati tufayli yuzaga kelgan oʼngʼaysizligi boʼlsa, Vijdon azobi, bu – oddiy oʼngʼaysizlik emas, balki qalbdagi, odamdagi odamiylikka eʼtiqodning faryodi, talabi; uni qondirmas ekansiz, hech qachon azob toʼxtamaydi.