Фалсафа қисқача изоҳли луғат

Р. Носиров, О. ФаЙзуллаев
АТРИБУТ — (лотин. аПпЬио — багишлайман) — 1) нар-са ёки ҳодисанинг уларнинг тасодифий хусусиятларидан фарқ-ли ўлароқ, энг муҳим туб белгиси, хоссаси; 2) санъатда — шахс, қаҳрамоннинг энг муҳим моддий аломати (масалан,
антик санъатда Геракл атрибути-гурзи); 3) грамматикада -аниқловчи.
О. Файзуллаев
АУРОБИНДА ГХОШ (1872-1950) - XIX аср охири -
XX аср бошларида Ҳиндистонда бошланган миллий озодлик харакатининг кўзга кўринган арбобларидан бири, 1872 йил 15 августда Калькуттада туғилган. 1950 йилнинг 5 декабрида вафот этган.
Гхош Ҳиндистонда бугок мутафаккир ва миллий озодлик қаракатининг кўзга кўринган арбоби сифатида шухрат қозонди. У ўзидан қатор асарлар қолдирди. Булар «Ижтимоий тарақ-
45
Афлотун (Платон)
қиет психологияси», «Идеал ва прогресс», «Эволюция», «Ин-соният бирлиги идеали», «Бенгалия ҳақида достон», «Герак-лит», «Интеграл Веданта» асарларидир. Гхош фалсафий ма-салаларни умуман, объектив идеализм позициясидан туриб ҳал этади. Унинг фалсафаси асосида Веданта таълимоти ета-ди. Нарсалар дунёси объектив ҳаққоният бўлиб, брахмандан пайдо бўлади ва қонуний равишда яна брахманга айланади. У номаълум брахман, маълум брахман ва руҳ. Мутлақ онг ҳамда жон (атман) сифатидаги брахман мавжуд дейди. Суб-станция деб номаълум брахманни тушунади. Бу брахман ўз-ўзидан мавжуд, моддий ҳам эмас, руҳий ҳам эмас. Унга вақт, фазо, ҳаракат, сифат, микдор каби тоифалар тааллуқли эмас. Брахман буларнинг барчасидан юқори туради. Брахман барча нарсаларнинг асосидир. Унинг ҳақиқийлиги муайян атрибут-ларда материя ва рухда гавдаланади. Гхош фикрича, инсон пастга қараб тушаётган брахман заррачаларининг аралашма-сидир. У инсоннинг ижтимоий моҳиятини инкор этади ва бу масалада анъанавий ведантизм доирасида бўлади. У билиш-ни, инсон ўз ички дунёсини англаши ва унинг илоҳий маз-мунини кашф этиш жараёни сифатида тушунади. У «Билмоқ учун биз ўз ичимизга кириб, ички мушоҳадага берилишимиз керак» дейди. Инсон ўзини билиши, ўрганиши орқали брах-ман даражасига кўтарилиши, у билан қўшилиши ва ниҳоят «илоҳий ҳаётга» эришиши мумкин.
Унинг фалсафий қарашлари асосан, мистик табиатга эга бўлса-да, Гхош улар орқали ўз даври учун илғор фикрларни илгари сурди.
Унинг бу фикрлари замонавий ҳинд файласуфларининг диққат марказидан ўрин олган. Мустақил Ҳиндистоннинг бугунги кундаги фалсафий-ижтимоий ва сиёсий равнақида Гхош илгари сурган таълимотнинг ҳам муносиб ўрни бор.
С. Йўддошев
АФЛОТУН (ПЛАТОН) -- ўз фаолиятини шоирликдан бошлаган. Кейинчалик Суқрот (Сократ) ва Арасту (Аристо-тель) таъсири остида антик даврининг машҳур файласуфига айланди. У 30 дан ортиқ рисолалар муаллифидир. «Парме-нид», «Давлат», «Теэтет», «ГГир», «Федон» ва «Федр», «Со-фист», «Политик», «Тимей», «Критил» ва бошқа асарларни ёзган.
Файласуфнинг фикрича, табиат — гоялар маҳсули, ғоялар ўзгармас, абадий ҳаракатсиз. Ҳис қилинадиган нарсалар эса ғояларнинг сояси. Моддий дунё ўткинчи, гоялар дунёсида энг олий ғоя худодйр. Моддий дунё ҳайвонлар, маъданлар, ўсимликлар «умумий ғоялар»нинг нусхасидир. Энг олий юя
46