Фалсафа қисқача изоҳли луғат

Авесто
АВЕСТО — 1) зардуштийлик динига тааллукли адабиёт-ларнинг умумий номи; 2) зардуштийлик динининг асосий китоби; 3) «насиҳатнома», «қонунлар тўплами», «билимлар мажмуаси» сифатида талқин қилинадиган тарихий манба. Авесто -- Турон, Хуросон, Озарбайжон, Ироқ, Эрон, Ки-чик Осиё халкларининг милоддан аввалги қадимги даврдаги ижтимоий-иқтисодий ҳаёти, диний қарашлари, олам ва одам тўтрисидаги тасаввур, урф-одат ва маънавий қадриятлари ҳақида маълумот берувчи асосий манба. У милоддан аввалги VII—VI аларда Марказий Осиёда яратилган қомусий асар. Милоддан аввалги XIП а.дан то милоднинг IV а.игача бўлиб ўтган тарихий воқеаларни ўзида акс эттиргани учун миллий гояларни асраб-авайлаш, халқни жяпслаштириш, уни маъ-навий юксакликка даъват этиш, одамлар ўртасида меҳр-оқибат туйғуларини мустаҳкамлаш ва миллий анъаналарни сақлаб қолишда муҳим аҳамият касб этган. Зардуштийлик динининг асосий ақидаларини ўзида мужассам этган бу ки-тобда ўша даврдаги устувор ғоялар, маъбудлар шаънига ай-тилган мадҳиялар, дуолар ҳам ўз ифодасини топган. Тарихчи Масъудийнинг ёзишича, подшо Доро ибн Доро хазинасида «Обисто»нинг («Авесто») 12 минг олтин тахтага, Балхий-нинг «Форснома» китоби ва Абу Райҳон Беруний асарларида ёзилишича, 12 минг ошланган мол терисига тилло сувида ёзилган 32 китобдан иборат нусхаси бўлган. Македониялик Александр 334—329 йларда Марказий Осиёни забт этган даврда оташхоналарни вайрон қилган. Шу даврда бир қанча бўлимлари ҳам ёндириб юборилган. Айни замонда унинг тиб-биёт, фалакиёт, фалсафа ва адабиётга доир бўлимлари юнон тилига таржима қилинган. Милоднинг I а.ида Парфиядаги аршакийлар ҳукмдори Вологес томонидан турли манбаларда сакланиб қолган ёзма ва оғзаки намуиалари к^йта тўпланган. Шунингдек, сосоний-чар сулоласи ҳукмронлик қилган бу давр-да зардуштийлик динига бўлган қизиқиш кучайган. Подшо Ардашер (226—242) ва унинг ўғли Шопур (242—272) ҳукм-ронлик қилган даврда зардуштийлик яна давлат динига ай-ланган, алоҳида китоб ҳолида тикланган. Ўша даврда ҳукм-ронлик қилган шоҳ Хусрав Ануширвон (531—579) ни ҳатго руҳонийлар \ам тушуниши қийин бўлгани учун Авестони замонасининг адабий тили ҳисобланган пахлавий тилига ўгир-тирган. Шунингдек, асосий матнга шарҳлар ёзилиб, изоҳлар ҳам берилган. Сосонийлар ҳукмдорлари томонидан қайта тик-ланган бу китоб эндиликда Занд Авесто деб аталган. Занд баён қилиш ва изоҳлаш демақдир. Бинобарин, Занд Авесто зардуштийлик дини таълимотини тўлиқ акс эттирмайди. Би-ринчидан, Авестонинг бешдан уч қисми (18 насхи) номаъ-