Фалсафа қисқача изоҳли луғат

185
Коинот
Ушбу муаммо объектив дунёни билишда мураккаб, дол-зарб вазифалардандир.
Э. Қодирова
КОИНОТ — биз мансуб бўлган моддий оламга кирувчи барча объектларни ўзига қамраб олувчи мавжудликдир. Кои-нотни ҳозирги замон космологияси нуқтаи назаридан таъ-рифласак, у ёруғлик нурлари (электромагнит нурланишла-ри)нинг тарқалиш доираси билан чегараланувчи яхлит ва ягона моддий объект. У шундай кучли гравитация кучига эгаки, бу куч Коинот таркибига кирувчи барча заррачалар-ни, нурланишларни, майдон кучларини, бир бутун тизим сифатида бирлаштириб туради ва уларни Коинотдан узоқла-шиб кетишига йўл қўймайди. Шу туфайли Коинотдаги ёруғ-лик нурлари қам четга чиқиб кета олмайди, улар қайси нуқтадан чиқса, бутун Коинотни сайр қилиб, яна ўша чиқ-қан нуқтасига қайтиб келади. Коинотнинг радиуси Коинот ёшига тенг. Бунинг маъноси шундаки, бундан 15—20 млрд. йил муқаддам Катта портлаш натижасида сиз билан биз кўриб турган Коинот вужудга келган. У ёруғлик нури тезли-гида кенгайтиб бормоқца. Унинг марказидан чиққан ёруғлик нури Коинот четига 15—20 млрд. йилда етиб бора олади. Коинотни ташкил этувчи оддий заррачалар миқдори тахми-нан, 10 нинг 80-даражаси миқдори. Бу эса Коинотнинг уму-мий массаси 10 нинг 80-даражаси микдорида оддий зарра-чалар массасига тенгдир, деган маънони беради.
Космологик маънодаги Коинот тушунчаси атокли ном сифатида бош ҳарф билан ёзилади ва у фазо ва вақтда чек-ланган, чеюти ёшга, чекли катталикка эга. Ундан ташқарида ҳам коинотлар борми, деған саволга, коинотлар ансамбли концепциясининг тарафдорларидан бири - - П. Девиснинг жавоб беришича, Катта портлаш даврида вужудга келган фазо-вақг кўпиги битга бўлмай, бир қанча бўлган бўлиши мумкин, улар бир вақтда портлаб, ҳар бир кўпикдан муста-қил коинотлар вужудга келган бўлиши мумкин. Шу нуқтаи назардан, бизнинг Коинот билан ёнма-ён яшовчи бошқа коинотлар ҳам мавжуд бўлса ажаб эмас.
Фалсафий маънода эса Коинот, чексиз ва чегарасиз объект сифатида қаралади. Унинг вақтда ҳам, фазода ҳам бошланиши ва охири йўқ, дейилади. Бу фикр, кўпроқ, олам-нинг классик манзарасига мос келади. Аслида эса чексиз ва чегарасиз деган тушунча ўта бирёклама идеаллашган абст-ракциядир.