Фалсафа қисқача изоҳли луғат

ИНКОР — бирор нарсанинг айнан шу нарса эмаслигини таъкидловчи ҳукмдир. И., шарқона фалсафада асосан мантиқ
160
Инсон
илмида қўлланилган ва бирор ҳукмнинг ёлғон эканлигини тасдиқлаш маъносини берган. Масалан, А нинг инкори «А эмас» тарзида берилган. «А эмас» тушунчаси «Бу А эмас», яъни бу объекгнинг А эмаслигини тасдикловчи ва айни пайтда бу объектнинг А эканлигини инкор этувчи ҳукм тарзида қўлланилмоьуш. Бирор нарсанинг инкори агар тўғри бўлса, ўша нарсанйнг тасдишни билдирувчи ҳукмнинг ёлғон экан-лигини билдиради. Агар бундай инкор ёлғон чиқса, унинг тасдиғини билдирувчи ҳукм тўғри бўлади. Диалектик таъли-мотда инкор тараққиётнинг зарурий ҳолати тарзида талқин этилади. Бу талқинга кўра, ҳамма нарса бетўхтов ўзгаришда, ривожланишда экан, демак, ҳар бир янги лаҳзада объект ^ўзининг илгариги ҳолатини инкор этиб боради, яъни А энди А эмас, у ўзгарган А дир дегани. Ўзгарган А ўзининг бу ўзгаришдан илгариги ҳолатига айнан мос келмайди, яъни А энди А эмас, балки қандайдир бошқа А.дир. Бу А ҳам доимо шундай қолавермайди, кейинги лаҳзада у А эмасга айланади ва шу тарзда олам ва ундаги нарсалар тўхтовсиз ўзгаришда ва ривожланишда бўлади.
Инкор деструктив ва конструктив кўринишларда бўлиши мумкин. Деструктив инкор объектнинг нисбатан тартибсиз, нисбатан қуйи даражага ўтиши ёки ҳалокатини ифодалайди. Бу асосан ривожланиш ниҳоясида қариб-чиришда, ҳалокат-да намоён бўлади. Конструктив инкор эса объектнинг гул-лаб-яшнаши, тараққий этиши, ўсиши, такомиллашиши, му-каммаллашиши тарзида юзага келади. Инкор, фалсафий таъ-лимотларда ҳодиса ва жараёнларнинг вақти билан кетма-кет келишида, бирининг ўрнини иккинчиси эгаллашида, ке-йинги ҳолатнинг дастлабки ҳолат ўрнини олиши қонунияти сифатида қаралади. Бунда кейинги ҳолат, олдинги ҳолатнинг инкори бўлиб келади.
Б. Тўраев
ИНСОН — киши, унинг онги, одоб-ахлоқи, маънавия-ти, дунёқараши, талаб-эҳтиежларининг қондирилиши, иж-тимоий-иқтисодий, сиёсий муносабатларга, ижтимоий ту-зум моҳияти ва табиатига бевосита боғлиқдир. Жамият қан-дай бўлса, ижтимоий муносабатлар мажмуи бўлган инсон ҳам унга мос бўлади. Инсон дунёда энг мураккаб, олий мав-жудот, табиатнинг юксак маҳсулоти, ҳаёт гулидир. И.нинг бебаҳолиги — унинг акл-идрок ва тафаккурга эгалигида. У акл-идрок соҳиби бўлганлиги учун реал дунёдаги воқеалар-ни билади, илму тафаккури, меҳнати, салоҳияти билан дунё-ни бошқаради.
И.нинг ички маънавий дунёси, унинг қизиқишлари, эъти-
6 - 3894 ₁₆₁