Falsafa asoslari

19





insoniy fandir, degan ta’rif berildi-ku?» — degan savollar charx urishi mumkin. Bu — o‘ziga xos milliy taraqqiyot yolidan keta- yotgan barcha xalqlar falsafasi uchun daxldor bo‘lgan savollardir. Agar biz yuqorida qayd etilgan muammolarga milliy manfaat- larimiz nuqtayi nazaridan qaraydigan bo‘lsak, 0‘zbekistonda bu yo‘nalishni rivojlantirish zarurati yetilganini anglaymiz.

Falsafiy adabiyotlarda milliy falsafa mavzuida turlicha fikrlar mavjud. Ayrim faylasuflar, aslida milliy falsafa bo‘lishi mumkin emas, bunday yondashuvning o‘zi etnik mahdudlikka olib keladi, deb hisoblaydi. Boshqalari esa, modomiki, milliy falsafa milliy g‘oya va mafkurani shakllantirishnig nazariy asosi ekan har qan- day umumiy qonuniyatlar muayyan ijtimoiy makon va tarixiy zamonda xususiy holda namoyon bo‘ladi, deya milliy falsafani yoqlab chiqadi.

Biz millat bor ekan, milliy madaniyat, til va adabiyot ham mavjud degan fikrga o‘rganib qolganmiz. Aslida, ularning barchasi nafaqat bir millatga, balki butun insoniyatga xos-ku! Bizning nazarimizda, milliy falsafa millat mentalitetini bel- gilaydigan muhim omildir. Umumbashariy sivilizatsiyaga uzviy qo‘shilish jarayoni milliy falsafani yaratish orqali sodir bo‘ladi. Eng muhimi — falsafadagi milliylik umuminsoniylikni rad qilish evaziga emas, balki uni ijodiy boyitish orqali rivojlanib boradi.

Falsafa tarixiga nazar tashlaydigan bo‘lsak, ayrim milliy fal- safalarning umuminsoniy ma’naviyat xazinasiga munosib hissa bo‘lib qo‘shilganini ko‘ramiz. Masalan, Rim imperiyasi zavolga yuz tutganidan keyin o‘z milliy davlatchiligiga ega bo‘lgan Yev- ropa mamlakatlarida, o‘rta asrlarga kelib, milliy falsafa yaratish imkoni tug‘ildi. (0‘rta asr Yevropa madaniyatiga bag‘ishlangan mavzuda bu haqda atroflicha fikr yuritamiz). To‘g‘ri, ular umumyevropa hududida, qadimgi Yunoniston va Rim madaniyati negizida shakllandi. Ularda Yevropa xalqlariga xos umumiy jihat va xususiyatlar, umumetnik mentalitet aks etgan edi. Bu jarayon avvalo, Italiya va Angliyada, so‘ngra Fransiyada yuz berdi. Bu falsafiy maktablarning F. Bekon va R. Dekart, B. Spinoza va J.J. Russo kabi atoqli namoyandalari nafaqat o‘z mamlakatlari, balki Yevropa va jahon falsafasi tarixida o‘chmas nom qoldirdi.