F. T. M ir a X m ed o V j. S. Sobirov trenerlik metodikasi

9.3. Mashg‘ulotning makrostrukturasi
Sport mashg‘ulotini davrlashtirish asoslari. Yillik va yarim yil- 
lik mashg‘ulot sikllari asosan 3 davrga bo'linadi:
1. Tayyorlov.
2. Musobaqaviy.
3. 0 ‘tish davri.
Sport formasi pedagogik nuqtayi nazardan qaraganda sportchi- 
ning yutuqqa erishishiga optim al tayyor ekani ham m a tom on- 
larning (komponentlarning) psixik, jismoniy, sport-texnik va tak- 
tik jihatdan tayyor ekanining garm onik birligidan iboratdir. Ilm iy 
tekshiruvlar sport form asining taraqqiyot jarayoni fazali xarakter- 
ga ega ekanini ko‘rsatadi. Bu jarayon 3 fazadan formaga kirish, 
un i saqlash (nisbatan stabillashtirish) va sport formasini vaqtin- 
cha yuklatishdan iboratdir. Sport shakli, rivojlanish fazoviyligi 
mashg'ulot davrlarining tabiiy asoslaridir.
K atta, masalan yillik, vaqt bo'lim laridagi m ashg'ulot jarayo- 
ni m a’lum davrlar bo‘yicha tuziladi, boshqacha aytganda qonun- 
qoidalarga bo'ysunadigan davriy o'zgarishlar sodir bo‘lib, ular 
mashg‘ulot tuzilishi va m azm unining ham m a elementlari: uning
58
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

yo'nalishi, vositalari, m etodlari, um um iy va maxsus tayyorgarlik 
m unosabatlarining jismoniy yuklanish dinam ikasi va hokazolarni 
o‘z ichiga oladi. Sport shaklini biz optim al (eng yaxshi) tayyorgar- 
lik holati sifatida aniqlab u sportchi tom onidan takomillashuvi- 
ning h ar bir yangi bosqichda mos holda bo'lgan tayyorgarligi nati- 
jasida egallanadi. Sport shakli ko‘p qirrali hodisalardir. Fiziologik 
nuqtayi nazardan bu maxsus mushak ishlarini sport formasida 
bo‘lmagan paytda yuqori funksional saviyada bajarish qobiliya- 
tidir. Funksiyalam i tejash ya’ni bir qator fiziologik o‘zgarishlarni 
chegara bo'lm agan standart ishlarni bajarishda kamaytirish yuk- 
sak stabillik va shu bilan birga sport harakat malakalari dina- 
m ik stereotiplarining va refaolligi (o‘zgaruvchan moslashuvchi); 
yuqori darajada, ya’ni organizm ning tez ishlab chiqishligi va 
harakat faoliyat jarayonida alm ashinishi takomillashgan qobili- 
yati; tiklanish jarayonining tezlashuvi; sport formasi tog‘risidagi 
psixologik tasavvurlar hozircha to ‘liq bo‘lmay yetarli darajada 
aniqlashtirilm agan. Shunday bo‘lsa ham quyidagilarni ajiratish 
m umkin: ayrim maxsuslashtirilgan qabul qilishlarni yaxshilash 
(chang'ichilarda chang'i sezgisini, suzuvchilarda suv sezgisini va 
h.k); harakatni ongli ravishda boshqarish imkoniyatini va sport- 
taktik fikrlashning ijodiy namoyon bo'lishini oshirish; irodaviy 
kuchlanishlarning oshirilgan diapozonini, ya’ni chegaraviy-iro- 
daviy kuchlanishlarni bajarish imkoniyatlari.
M usobaqalarga, yutuqlarga emotsional ishonish. Sport for- 
masi bu o‘z kuchiga ishonish asosida ko'proq m ardlik ko'rsatish 
davridir. Pedagogik nuqtayi nazardan sport formasi sportchining 
jismoniy sport-texnik va taktik yutuqlariga optim al tayyorgarli- 
gi, ham m a tom onlarining (kom ponentlarning) garm onik birligini 
bildiradi. M ana shu kom ponentlarning mavjudligi sportchining 
sport formasida ekanligi to'g'risida gapirishga asos bo‘la oladi.
Sport m ashg'uloti jismoniy tarbiya tizim ida ixtisoslashtirilgan 
yo'nalish. Sport m ashg‘uloti bu tarbiyaning ixtisoslashtirilgan ja- 
rayoni bo‘lib, sport natijalariga erishish ham da ahamiyatga ega 
bo‘lgan faoliyatga tayyorlashni tushunishdir.