F. S. Meliboyeva tabiiy geografik jarayonlar

Nivatsiya.
Soliflyuktsiya ko’p hollarda nivatsiya bilan birgalikda kechadi. 
Nivatsiya (lotincha nivis- qor degan mazmun beradi) yon bag’ir bo’ylab to’plangan 
qor qoplamining havo haroratining ilishi tufayli bu yerdagi tog’ jinsi bo’laklarining 
qor bilan birgalikda harakatlana borib, yanada kichikroq bo’lakchalarga 
parchalanishi, to’planishi, sochilishi, umuman olganda nivatsiya qor suvlari 
ta’sirida o’ziga xos relyef xosil bo’lish jarayonidan iboratdir. 
18 
Ko’chki- 
tog` yonbag`irlari bo`ylab yig`ilgan qor qoplamini og`irlik kuchi 
ta`sirida pastga tomon shiddat bilan otilib tushishidir. Ko’chki sof turkiy o’zakdan 
iborat xalq tabiiy geografik termini hisoblanadi.
Ushbu tushunchasi, surilma, tog’ jinslarining qulab yoki surilib tushishi, 

---

51 
aksariyat 
holatlarda 
qor 
qoplamining 
ko’chishiga nisbatan ishlatiladi. 
Yonbag’irning yuqori qismida yig’ilib qolgan qor qoplamining shiddat bilan 
pastga tomon surilib, ko’chib tushishi tufayli ko`chki jrayoni yuzaga keladi. Bu 
jarayonning shakllanishiga qorning ko’p miqdorda yig’ilib qolishi, qor 
qoplamining qaytadan kristallanishi, havoning qattiq sovushi natijasida torayadi. 
Natijada qor qoplami ichida bo`sh qatlam paydo bo`ladi. Ko’chkining 
harakatlanishi odatda shovqin suron yoki portlash, o’q uzilishi, qichqiriq, ostida 
tebranishi kabi eng sust ta’siri natijasida ham vujudga keladi. Kuchli ko’chki 
davrida 1,5-2 mln m
3
gacha qor ko`chib tushadi va tog`dan tushgan qorning 
qalinligi 60 metrgacha yetishi mumkin. Qor ko`chkilari O`rta Osiyo, Kavkaz, Alp, 
Kordilyera va Himolay tog`larida tez-tez bo`lib turadi. Ba`zan kuchli ko`chkilar 
qishloqlar, aloqa yo`llari, tog`lardagi o`rmonlarga katta ziyon yetkazadi.
Mavzuga oid savol va topshiriqlar 
1.
Gravitatsion kuch ta`sirida qanday jarayonlar shakllanadi? 
2.
Surilma qanday omillar ta`sirida shakllanadi? 
3.
Surilma ta`sirida qanday relief shakllari hosil bo`ladi? 
4.
Surilmalarni oldini olish uchun qanday tadbirlarni qollash maqsadga 
muvofiq hisoblanadi? 
5.
Soliflyuksiya jarayoni qanday yuz beradi? 
6.
Ko`chki jarayoni surilma bilan qanday farqlanadi?