F. S. Meliboyeva tabiiy geografik jarayonlar

(S.G.Bochu). 
Soliflyuksiya asosan doimiy muzloq yerlarda va tog`li hududlarning baland 
mintaqalariga to`g`ri keladi. Ushbu hududlarda grunt qatlam deyarli yi bo`yi 
muzlab yotadi (ushbu qatlamlarning qalinligi 20 sm dan, 1,5 m gacha boradi)va 
havo harorati ilishi natijasida muzlarning faqat yuza qismigina eriydi xolos. Bu 
qatlam muzlarning erishidan va yog`inlardan to`yinib suyuq massaga aylanadi va 
gravitatsion kuch ta`sirida pastga tomon (qiyalik 3
0 
dan oshganda) sekinlik bilan 
oqa boshlaydi. Suyuq massaning qalinligi 20-60 sm, tezligi yiliga 3 metrdan 10 
metrgacha yetadi.
Soliflyuktsiyaning geografik tarqalishi asosan abadiy muzloq yerlar va 
baland tog’ mintaqasiga xos xududlarga to’g’ri keladi. Bunday joylarda grunt 
yilning aksariyat qismida muzlab yotadi, qisqa vaqt davomida yerning yuza 
satxigina qisman eriydi. Qor qoplamining muntazam erishi, yomg’ir yog’ishi 
natijasida esa, nam tuproq yanada ko’proq bo’kadi. Natijada og’irligi oshib, 
gravitatsion kuch ta’sirida quyiga tamon sekinlik bilan oqa boshlaydi. Bu xarakatni 
anglatuvchi bir necha tashqi ko’rsatkichlar mavjud: 

---

50 

O’sha yerda mavjud bo’lgan daraxtlar yirik buta va simyog’ochlarning 
yalpi qiyshayib qolishi; 

Yo’llarning deformatsiya olishi; 

Zinapoyasimon, sufasimon yalanglik do’ngliklarining shakllanishi; 

Hosil bo’lgan do’ngliklarning old qismida qurumlarning to’planishi. 

Qurumlar, turli o’lchamdagi tog’ jinsi parchalarining yon bag’ir bo’ylab 
tartibsiz sochilib, uyulib yotishidir. 
Qurum-yoqut tilidan o’zbekchaga ag’darilganda tosh degan mazmun beradi. 
Qurumalar tufayli tosh dengizlari, tosh daryolari shakllanadi. Tosh daryolari 
qurumlarning chiziqli yo’nalish bo’yicha tarqalishi, tosh dengizlari esa 
qurumlarning keng yalangliklar bo’ylab shakllanishidir. 
Soliflyuktsiya natijasida suvga bo’kib, yumshagan va qiyalik hamda 
gravitatsion kuch tufayli siljish darajasiga yetgan gruntning harakati juda sust 
kechadi. Bu ko’rsatgich turli sharoitda turlicha bo’lishi mumkin. Bu jarayon 
mobaynida siljiyotgan gruntning sovuq ta’sirida muzlashi hamda harorat 
birmuncha iligach erib, zarrachalarining yanada maydalanishi uning harakatini 
faollashtiradi. Bu ko’rsatgich 5-10
0
qiyalikdagi yon big’irlar bo’ylab atiga bir 
necha sm bir fasl bo’yicha esa bir necha metrga yetishi mumkin.