F. R. Abduraxmonov z. E. Abduraxmonova

Takrorlash  uchun  savollar
1-  Savol.  Kasbiy  faoliyat tushunchasi.  Yoshlarda kasb tushunchasi 
va  ulardagi  qobiliyat  imkoniyatlari.
2-  Savol.  Qobiliyatni  ajratib  beruvchi  testlar  va  ulardan  foydala- 
nish masalalari.
3-  Qobiliyat  va  yaxshi  tayyorlangan  kadrlar  masalasi.  Kasb  tan­
lashda  qobiliyat va uning psixologik tomonlari.
259

---

IV Bob.Kasb  psixologiyasida  kasb  tanlash,  kasbga ongli yon-
 
doshish  va o ‘z - o‘zini  anglash
4.1.  Kasb  tanlash va  undagi inqirozlar
Kasb  tanlashda yoshlarda sodir bo‘luvchi  inqirozlar
 
Inqiroz tushunchasi va  uning ta’rifi
 
Yosh  davrlar bilan  bog‘liq inqirozlar
Kasb  tanlash  bu  o ‘ziga  yarasha  murakkab  jarayon  bo‘lib,  unda 
kasbni tanlashda ikkilanishlar,  adashishlar,  inqirozli jarayonlar yuz be­
radi.  Kasb  tanlash  har  doim  bir  xil  darajada  bo‘lmaydi.  Bu  insondagi 
ko‘pgina psixologik, fiziologik jarayonlar bilan ham b o g liq  bo‘ladi.
Biz  har  birimiz  hayotimiz  davomida  bir  necha  marotaba  “krizis” 
tushunchasini  uchratamiz.  Krizis  bu  o ‘zbek  tilida  “inqiroz”  degan 
m a’noni  bildiradi.  Kundalik hayotimizda bu tushunchani biz ko‘plab 
ishlatamiz,  y a’ni  ishlab  chiqarishdagi  krizis  davri,  psixologik  krizis 
va kasalning krizis davrlari  haqida gapiramiz.
Krizis  haqidagi  nazariya  yaqinda  paydo  bo‘ldi.  Bu  E.  Lindemon- 
ning  1944-yilda  chiqargan  maqolasidan  boshlandi.  Chet  el  psixolog- 
larining fikriaricha,  krizis nazariyasiga to ‘rtta  intellektual  harakat o ‘z 
ta ’sirini k o‘rsatgan.
1)  Evolyutsiya  nazariyasi  va  uni  umumiy  va  individual  moslash- 
ishiga  ta’siri
2)  Inson motivatsiyasini  o ‘sishi  va yutug‘i nazariyasi.
3)  Insoniyat taraqqiyotiga hayotiy  sikllar asosida yondoshish.
4)  Ekstremal  stresslar bilan birgalikdagi  qiziqishlar.
Krizis  nazariyasini  asosi  bo‘lib  psixoanaliz  (birinchi  navbatda 
psixologik bir xillik va psixologik himoya tushunchalari), K. Rodjers-
260

---

ning bir xil  g ‘oyalari,  shuningdek  rollar nazariyasi  hisoblanadi.
“Krizis” 
so‘zi  grekchadan  ag‘darilganda -  burilishi  punkti,  asos, 
boshlang‘ich  degan  m a’noni  bildiradi.
Psixologiyada  bu  kategoriya shunday tushuniladi:
• 
Birinchidan,  hayotiy  krizis  sifatida,  y a’ni  inson  hayotidagi 
burilish  davri  sifatida  ;
• 
Ikkinchidan, juda  qiyin  o ‘tish  davri,  -  kasallik,  stress,  travma 
va  shu  kabilar  bilan  bog‘liq  burilish  davri;  shaxsiy  hayotdagi  emot- 
sional  ahamiyatli  voqealar yoki  hayotning tubdan o ‘zgarishi;
A.  Reberning  fikricha  krizis  bu  kundalik,  oddiy  hayotdan  tubdan 
og‘ish  hisoblanadi.  Krizis  -   bu  har  kungi  faoliyatni  umumiy  ahami- 
yatini  yo‘qotish  hisoblanadi.
Krizis 
-   bu  murakkab  o ‘tish  holati  bo‘lib,  oldingi 
hayot  tar­
zida  yashashni  imkonyatlarini  yo‘qotish  (  yoki  qiyinlashishi  )  va 
keyinchalik  o ‘zini  yangi  “Men”ni  qanday  yashashini  bilmaslik bilan 
bog‘liq  qiyinchiliklar hisoblanadi.
Krizis bosqichlari:
■  Shok  va  dovdirab  qolish  (jarohatlanuvchi  hodisalarini  inkor 
etish)
■  Voqelikni  anglash va m a’nosini  izlash  (g‘azab,  adolatsizlikni 
his  etish, voqelikni  buzishga  intilish)
■  Chuqur g ‘am  va  xafagarchilik  (ruhiy  azob,  fikrni  yig‘ishning 
qiyinligi,  kuchni yo ‘qotish)
■  Qayta tashkil  etish  va yangilikni  tug‘ilishi  (xotira  obrazlarini 
vujudga keltirish).
Shaxsning kasbiy rivojlanishdagi  krizislari
261

---