F. R. Abduraxmonov z. E. Abduraxmonova

Psixologik  test 
-   bu  standartlashtirilgan  vazifalar 
b o iib , uni bajarish tekshiriluvchini psixofiziologik va shaxsiy xarakter- 
istikasini  o ich ab  beradi. Test -  so‘zi inglizchadan olingan b o iib , 
sinab
 
ko‘rish,  tekshirish 
degan  m a’noni  bildiradi.  Demak,  testlar orqali  in­
sonni barcha hayotiy jarayonlarini  sinab ko‘rish mumkin boiadi.
Insonlami  diagnostika qilish ulami  qobiliyatlarini  sinash  qadimda 
mavjud boigan.  Deylik, qadimgi Xitoyda eramizgacha 2200-yil  avval 
davlat  ishlarida ishlamoqchi  b o ig a n  odamlami  qobiliyatlarini  sinash 
usullari  b o ig a n .  Har  uch  yilda  mansabdorlar  imtihon  qilinib  ulami 
oltita san’at turlari  bo‘yicha sinalgan.  Bular musiqa,  kamondan otish, 
otda  yurish,  yozish,  hisoblash,an’ana  va  u rf -  odatlami  bilishlaridan
256

---

iborat  bo ig an .  Davlat  tizimi  uchun  bu  imtihon  katta  ahamiyat  kasb 
etgan.  Bunda  sinalayotganlarni  qobiliyatliroqlari,  bilimdonlari,  dav­
lat  hokimiyatiga  yaxshi  munosabatda  bolganlari  tanlab  olingan.  Bu 
kabi  testlardan  o'tkazish  bilan  b o g liq   b o ig a n   voqealar  ko‘pgina 
xalqlarda  sodir b o lib  turgan.
Angiliyalik biolog Frensis Galton  bir qator testlami yaratib, bunda 
insonni  ko‘rish qobiliyatini, eshitish qobiliyatini, muskullami kuchini 
bilishga qaratilgan va boshqa sensomator vazifalami  o ‘rgandi. Galton 
sensor farqlami  o ‘rganuvchi  testlar bu  insonni  intellektini  ko‘rsatadi 
deb  hisoblagan  edi.  Amerikalik psixolog  Djems  Kettel  og‘riqni  his 
etish,  xotiradagi  va  boshqa  psixologik jarayonlardagi  farqlanishlami 
o ‘rgandi.  Kettelga  birinchi  marotaba  testlarga  qo‘yiladigan  talablar 
tegishli  b o lib , u hamma tekshiriluvchilarga bir xil  sharoit yaratishni, 
test  o ‘tkazishni  vaqtini  cheklashni,  tomoshabinlami  bolm asligini, 
statistik metodlar asosida natijalami  ishlashni  kiritish  taalluqlidir.
Hozirgi  zamon  testiga  fransuz  olimi  Alfred  Bine  katta  hissa 
qo‘shib  inson tafakkurini  testda tekshirishni  olib  kirdi.  T.Simon  bi­
lan  birgalikda  u  insonni  tushunchalariga,  hukm  va  xulosalariga  te­
gishli  b o ig a n   testlami  ishlab  chiqdi.  0 ‘tgan  asming  30  -  yillarida 
hisoblash  mashinasi  yaratilib  test  natijalarini  obyektiv  hisoblashga 
imkoniyatlar yaratdi.
Hozirda testlami juda ko‘plab ko‘rinishlari  mavjud.Bular  :
1.  Predmetli  testlar -   intellektual  shaxsiy  va  shaxslararo  testlarga 
b o linadi.
2. Testlarda  topshiriqlardan  foydalanishning alohida xususiyatlari 
bolyicha amaliy obrazli  va so‘z testlariga bolinadi.
3.  Test  materiallarining  tasnifi  b o ‘yicha  sinaluvchiga  talablar, 
blankali  va  apparaturali testlar.
4.  Obyekt bo‘yicha  baholash -  protsessual testlar yutuqqa erishish 
testi,  holat va xususiyatlar testi.
257

---

Intellektual testlar shaxsni aqliy faoliyati rivojlanganlik darajasi va 
ulami  alohida  bilish  jarayonlarini  (idrok,  diqqat,  hayol,  xotira,nutq) 
baholashda qo‘llaniladi.