Ғ. м. қосимов менежмент ўзбекистоп Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги упиверситетлар ва олий техника

Н = Т
t
в 
см 
м
Бу ерда 
Нв — смена мобайнида маҳсулот (хиз­
мат) ишлаб чиқариш меъёри;
Тем — смена давом этиш вақти;
tM
— вақт меъёри.
Меҳнат меъёрлари маълум ташкилий ва техника- 
вий нормал иш шароитларига мўлжаллаб белгилана­
ди, шароитлар ўзгарганда эса меъёрлар бошқатдан 
кўриб чиқилади.
Меҳнат меъёрларида ва иш ҳақи белгилашда одам 
энергияси сарфланишини ҳисобга олишдан физио­
логик энергияни ҳам, айниқса психик (руҳий) энер- 
гияни ҳам микдорий баҳолашнинг илмий усуллари 
янада такомиллаштирилиши керак. Бироқ бу меъёр- 
ларни психофизиологик асослаш заруратини бекор- 
га чиқармайди. Бундай асослаш техникавий асослан- 
ган меъёрларни бажариш меҳнат жадаллигини, ўсиш 
суръати ёки жисмоний куч келишини меҳнатни ил­
мий ташкил қилиш меъёрлашларида назарда тутил- 
ган оптимал ёки йўл қўйса бўладиган чегаралардан 
ошириб юбормасликдан иборат.
Шундай қилиб, иш меъёри асосида иш йўналиш- 
лари белгиланади, ижрочилар орасида юкламалар 
текис тақсимланади. Кунлик иш ҳажми ҳисобига ҳар 
бир ходим оптимал иш билан таъминланади ва кор­
хона маҳсулот (хизмат кўрсатиши) барқарорлашади.
8 - 7 7
113
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

7.4. Ташкилотни тузишдаги ўзаро таъсирлар ва 
ваколатлар
Меҳнатни ихтисослаштириш ва тақсимлаш одам­
лар гуруҳининг меҳнат унумдорлигини сезиларли 
оширади. Аммо агарда одамлар ва ташкилий бўлин- 
малар орасидаги муносабатлар аниқ ажратилмаса, их- 
тисослаштиришнинг самарадорлиги йўқотилади. Ва- 
кил қилиб юбориш орқали ваколатни амалга оши­
р и ш а с о с и й ж а р а ё н д и р , у о р қ ал и р аҳ б ар л ар
ташкилотдаги одамларнинг расмий ўзаро муносабат­
ларини боғлайди. Вакил ва масалалар орқали таш ки­
лот раҳбарлари иш учун одам танлайдилар ва улар- 
дан қайси бири «бошлиқ — бўйсунувчи» муносаба- 
тида қатнашиши, ишлаши ҳақида ечим қабул қилади. 
Ҳозирги бизнинг вазифамиз сизни ташкилотлардаги 
вакил ва ваколатнинг хусусияти билан таништириш- 
дир.
7.4.1. Вакил, масъулият ва ваколат
Ташкилотнинг режасини амалга оширмоқ учун 
ташкилот мақсадларидан келиб чиқадиган ҳар бир 
масала ёки вазифани бажарилмоғи керак. Бунинг учун 
раҳбарият одамлар ва масалалар орасидаги самарали 
бирикиш усулларини топа билиши шарт. Бу масала- 
ни ечиш учун мақсадларни қўябилиш ва уларни сиё- 
cai, стратегия, бажариладшан иш гартиби ва қоида- 
лари билан таъминлашлар орқали ижобий таъсир 
кўрсатиш керак. Албатта, мойиллик (қизиқиш) ва 
назорат масалаларининг самарали ечилишида сези­
ларли таъсир кўрсатади. Аммо бошқариш жараёни­
нинг вазифаси бўлмиш ташкил этиш кўпгина маса- 
лаларни узлуксиз ўзаро мувофиқлаштиришлар, одам- 
л ар н и расм ий ўзаро м ун осабатлари ва уларни 
бажарилишлари билан боғлиқ.
Таш килот — бу корхона тузилмасини яратиш 
(қуриш) жараёни бўлиб, унинг мақсадларига эри­
шиш учун одамларни самарали ишлашларига имкон 
яратади. Ташкилий жараённи вакил қилиб юбориш-
114
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

сиз, ваколат ва масъулият тушунчаларисиз тасаввур
ҚИЛИШ ҚИЙИН.
Вакил 
(вакил қилиб юбориш) бошқариш наза- 
риясида шахсга топшириқ ва ваколатлар бериш де- 
макдир, у эса ушбу топшириқ ва ваколатларни бажа­
рилиши учун ўзига жавобгарликни олади. Жавобгар­
лик эса бор топш ириқларни албатта (мажбурий) 
бажарилиши демакдир ва уларни қониқарли ечили- 
шига жавоб беради.