Ф. М. Аюпова, Ю. К. Жабборова г и н е к о л о г и я

1
) фолликулларниниг циклик равишда тараққиёти, овуляцияси 
етишган тухум ҳужайрасининг ажралиши. 
2
) тухумдон икки ҳил жинсий 
гормон: эстроген ва прогестерон ишлаб чиқаради.Бундан ташкари қисман
эркаклар гормони — андрогенлар 
ҳам ишлаб чиқаради.
Тухумдонда дастлаб фолликул 
етила боради бу жараенга ФСГ 
ва ЛГгормонлари ҳамда оксито- 
цининнг рефлектор таъсири ва 
фолликул деворига протеолитик 
ферментларнинг таъсирида фол- 
ликул қорин бушлиғига ёрилади, 
яъни овуляция вужудга келадм.
Демак бирламчи 
фолликул 
Зта: регенерация, етилиш ва ову- 
ляция босқичларини босиб ўта- 
ди. Фолликулнинг энг етилган, 
ёрилишга тайёрланган холатини 
Грааф пуфакчалари деб аталади 
(13-расм) ва шундан кейин ову- 
ляция рўй беради. Овуляциядан
I-***''
13 — Р а см .
Г рааф пуфакчаси
22

---

кейин ёрилган фолликул ўрнида янги тана, яъни сарик тана вужудга ке- 
лади. Сариқ тананинг шаклланиши ва тараққий этиш жараёнида донадор 
хужайралар кўпаяди ва тухумдоннинг мезенхима стромаси қон томирлари 
билан биргаликда ривожланади, натижада сариқ тана вужудга келади.
Сарик тана куйидаги босқичларни босиб ўтади:
1 
боскич пролиферация, 
2
боскич қон-томирлар билан таъминлаш босқичи,
3 боскич гуллаш босқичи, 4 босқич сариқ тананинг суниш босқичи.
Ҳайз циклида бачадон шиллиқ пардасидаги ўзгаришлар (12-расм).
Ҳайз қони тўхтаб бачадон шиллиқ пардасида қайта қуриш (битиш), 
яъни регенерация жараёни бошланади.
Бачадон шиллиқ пардаси (эндометрий) 2 қаватдан: базал ва функцио- 
нал қаватлардан иборат.
Ҳайз бачадон шиллиқ пардасининг десквамация босқичи билан бош- 
ланади ва 3-4 кун давом этади (14-расм). Бу фазада без йўлларидаги эпи- 
телий аста- сеқин ҳалок бўлади, шиллиқ қават қисман эрийди (аутолиз), 
қисман парчаланиб ва яна қисман фагоцитоз натижасида шиллиқ қават- 
нинг устки спонгиоз қавати кўчиб тушади. Базал қисми яқинидаги бир 
қисми сақланиб қолади. Базал қаватлари юзасидаги кўчган спонгиоз қа- 
ват ўрнида қолган яра юзасидан қон кетади. Десквамация билан бирга 
регенерация бошланади, шу билан цикл бошланади.
Ҳайз қони тамом бўлганидан кейин бачадоннинг юпқа базал қаватидан 
шиллиқ қават тез фурсатда ўса боради, бунда 4-5 кунда унинг қалинлиги
4 мартагача ошади. Ш иллиқ қаватнинг фақат ўзи қалинлашиб қолмай, 
балки бағрида жойлашган безлар ҳам узунлашиб катталашади ва бурма 
шаклини олади, аммо без эпителий етарли даражада катталашиб узун 
тортишига қарамасдан секрет ажратмайди, шунга кўра без бўшлиқларида 
ҳали суюқлик бўлмайди. Бачадон шиллиқ пардасидаги бу хилдаги ўзга- 
ришларни пролиферация босқичи дейилади. 13-15 кунларда бу фазанинг 
етилган даври бўлади. Шундан кейин эпителий қужайраларида секреция 
ажралишнинг дастлабки белгилари кузатилади.
Бу фаза эндометрийда секрет ажратиш босқичи дейилади. 16 кун- 
дан бошлаб, без эпителийси ядросида бўлиниш жараёни тўхтайди. 
Ҳужайралар бўйига уэунлашади, анча йириклашади, суюқлик(секрет) 
билан тўлинади. Пармага ўхшаган безлар яна кўпроқ эгри- бугри бў- 
либ қолади. 19-20 кунларда цилиндрсимон эпителий узунлашиб ар- 
расимон шаклга киради без бўшлиғи томонга кўпроқ ўсади. Ш иллиқ 
қават қалинлаш ган, худди ҳомиладорликдаги децидуал ҳужайраларга 
ўхшаб кетади.
Ш иллиқ қаватдаги ҳужайралар шишиб катталашади. Бунда шиллиқ 
тўқимаси 3 қаватга: компакт, спонгиоз ва базал қисмларга бўлинади. Се- 
кретор фазанинг охирини ҳайз кўриш олди, ҳомиладорликнинг бошла- 
ниш олди деб ҳисобласа бўлади.
Бачадондаги ҳайз цикли тухумдоннинг функционал ҳолатига боғлиқ. 
Агар бирор сабабга кўра тухумдон олиб ташланса ёки рентген нури би- 
лан тухумдон функциясига таъсир қилинган бўлса, аёл ҳайз кўрмайди. 
Ҳайз циклининг 1 ярмида овуляциядан олдин, пролиферация фазасида 
тухумдонда ривожланаётган фолликулдан ажралган фолликулин гормони 
асосий вазифани бажаради (15-расм). Бу гормон фолликулнинг ички қа- 
ватидан ажралади.
23

---