Ф. Жуманова, С. Авазова, Г. Жобборова, У. Хуснетдинов

4. Дастурлаштирилган таълим модели – ўрганиладиган ўқув мате-
риалига махсус ишлов берилиб, у осон ўзлаштириладиган кичик миқдорлар – 
бўлакларга ажратилиб, ўқувчига тақдим этилади ва унинг ўзлаштирилиши 
текшириб борилади. Мазкур таълимнинг моҳияти: “тақдим этиш – ўзлашти-
риш – текшириш”дан иборат бўлади. Ўргатувчи дастур - дастурлаштирилган 
таълимнинг асоси сифатида ўқув материаллари мажмуи ва улар билан иш-
лашга оид кўрсатмаларни ўз ичига олади. 
Чизиқли ўргатувчи дастурлар (топшириқ нотўғри бажарилса, тегишли 
ўқув материаллари қайта такрорланади), кўптармоқли ўргатувчи дастурлар 
(топшириқ нотўғри бажарилса, хатоликлар кўрсатилади) ва аралаш ўргатувчи 
дастурлар (чизиқли ва кўптармоқли ўргатувчи дастурлар мажмуи) фарқлана-
ди.
Афзаллиги: кичик миқдорлар - бўлаклар хатосиз ўзлаштирилади ва юқо-
ри натижага эга бўлинади; ўзлаштириш суръати ўқувчи томонидан танланади: 
ўқувчи олдинги материални ўзлаштирмасдан, кейинги қадамни боса олмайди. 

---

150 
Камчилиги: ҳар қандай ўқув материалига “қадам-бақадам” ишлов бериб 
бўлмайди; ўқувчининг маҳсулдор мулоқоти ва ақлий камол топиши чеклана-
ди; таълимда мулоқот ва ҳис-туйғу етишмовчилиги рўй беради. 
Мазкур таълимнинг ғоялари янги таълим технологияларини (масалан, 
модулли таълим технология ва ш.к.) вужудга келтирган. 
Юқорида таъкидланган таълим моделларини ўқув жараёнида кенг фой-
даланиладиган дидактик моделлар билан аралаштирмаслик керак. Таълим жа-
раёнида, тор маънода, қуйидаги дидактик андазалардан кенг фойдаланилади: 
1. Тузилмали моделлар - таълим мазмунини акс эттиради. Уларга хил-
ма-хил таянч ишорали матнлар, тузилмали-мантиқий чизмалар мансубдир.
2. Функцияли моделлар – таълим жараёнининг таркибий қисмлари 
ўртасидаги зарурий алоқадорликни очиб беради ва ўқув ҳаракатларининг кет-
ма-кетлик тартибини белгилайди. Улар йўриқномалар, машқлар, дидактик во-
ситалар ва тузилмали-мантиқий чизмалар таркибига кирувчи айрим ахборот 
тўпламлари кўринишида бўлади. 
3. Боғланишли моделлар – таълим мазмунини тушунтириш функция-
сини бажаради. Бундай моделлар ўқитувчи билан ўқувчилар ўртасидаги бево-
сита мулоқотни билвосита мулоқотга айлантиради, ўқувчиларнинг билиш жа-
раёнини тартибга солади, ўқув ишлари қоидалари ёки амалларини тавсиф-
лайди.