Ф. Жуманова, С. Авазова, Г. Жобборова, У. Хуснетдинов

 
 
 
 
 
 
Педагогик жараён 
Ўқув-тарбия жараёни 
таълим, тарбия ва шахснинг 
ривожланиш жараёнлари, уларнинг 
ўзаро алоқадорлиги ва бирлигидан 
иборат яхлит маърифий тизим
 
субъектлар ва 
объектлар ўрта-
сидаги ўзаро 
муносабатлар 
объектлари:
 
мақсади 
вазифалари 
маъмурият
 
мазмуни 
Синф-гуруҳлар 
ўқитувчилар
 
ўқувчилар 
методлари 
тарбияланувчилар
 
тарбиячилар
 
шакллари 
Педагогик жараённинг босқичлари: 
1-босқич – тайёргарлик: мақсадни белгилаш, таш-
хислаш, прогнозлаш, режалаштириш, лойиҳалаш; 
2-босқич – асосий: педагогик ҳамкорлик, қайтар ало-
қаларни ташкил этиш, фаолиятни тартибга солиш ва 
тузатиш, ўзлаштиришни назорат қилиш; 
3-босқич – якуний: ижобий ва салбий жиҳатларни 
аниқлаш, ютуқ ва хатоларни таҳлил қилиш.
воситалари 
тарбия мазмуни: 
қандай фазилатларни 
шакллантириш зарур? 
 
таълим мазмуни:
нимага ўргатиш керак?, 
нимани ўрганиш лозим? 
4.8-расм. Педагогик жараённинг тузилмаси 
 
субъектлари 
Педагогик жараённинг 
яхлитлиги: 
1.Таълим, тарбия ва ри-
вожланиш жараёнлари-
нинг бирлиги. 
2.Одамнинг яхлитлиги, 
унинг сифатлари қисм-
ларга бўлиниб тарбия-
ланмаслиги. 
3.Мақсад, восита ва на-
тижанинг бирлиги. 
4.Педагогнинг 
ташқи 
таъсири ва тарбияланув-
чининг ички фаоллиги 
бирлиги. 
5.Барча маърифий ти-
зимлар – оила, мактаб ва 
жамиятнинг бирлиги. 
Тузилмавий таркибий қисмлари 

---

120 
“ўқувчи (тарбияланувчи) – ўзлаштириш объекти” муносабати бўлиб, у педа-
гогик жараённинг субъекти, яъни ўқувчини ўзгартиришга, унинг муайян би-
лимлар, фаолият тажрибаси ва муносабатларни ўзлаштиришига йўналтирил-
ган бўлади. 
Педагогик жараёндаги зиддиятлар уни ҳаракатга келтирувчи кучлар-
дир. Ўқувчининг ички имкониятлари билан педагоглар (ота-оналар) томони-
дан унга қўйилган талаблар ўртасидаги номувофиқлар умумий зиддиятлар си-
расига киради.
Яхлит педагогик жараён тузилмаси мақсад, мазмун, ўқитувчи ва ўқувчи 
фаолияти, шунингдек уларнинг биргаликдаги фаолияти натижасини ўз ичига 
олади. Педагог (ўқитувчи) ва тарбияланувчи (ўқувчи) педагогик жараённинг 
субъектлари ва объектлари бўлиб, бу жараённинг сифати ва самарадорлиги ай-
нан уларнинг фаол фаолиятига боғлиқдир. 
Педагогик фаолият – бу жамият ва давлатнинг ижтимоий буюртмаси-
дан келиб чиққан ҳолда замонавий таълим ва тарбиянинг мақсади ва вазифала-
рига мувофиқ махсус ташкил этиладиган фаолият. Педагогнинг таълим олув-
чилар ёки тарбияланувчилар билан ўзаро муносабати уларнинг ўзига хос хусу-
сиятлари, имкониятлари ва аниқ шарт-шароитларни ҳисобга олган ҳолда педа-
гогик жараённинг мақсадга мувофиқ методлари, шакллари ва воситалари тизи-
ми орқали ташкил этилади. 
Таълим олувчилар (тарбияланувчилар) ёки болалар жамоаси фаолия-
ти жамоанинг, шунингдек ўқитувчининг (таълим бериш, тарбиялаш) мақсад-
ларига ҳамма вақт ҳам тўғри келавермайдиган онгли, онгсиз мотивлар ва мақ-
садлар билан ҳам тавсифланади. Таълим олувчилар (тарбияланувчилар) фао-
лияти уларни таълим-тарбия мақсадларига мувофиқ камол топишига, уларда 
билим ва кўникмалар, фаолият тажрибаси, ўзи ва атрофдаги оламга муноса-
батлар тизими шаклланишига олиб келиши лозим. Бироқ ўқувчилар амалда 
фақат ўз билими ва тажрибасига мос келувчи метод ва воситалардан фойдала-
надилар. Таълим олувчиларда бундай билим ва тажриба қанчалик кам бўлса, 
улар ҳатти-ҳаракатининг мақсадга мувофиқлиги ва ранг-баранглиги шунчалик 
кам бўлади. Шу сабабли асосий масъулият катталарда – шаклланаётган шахс-
нинг таълими ва тарбиясини ташкил этувчи педагогда бўлади. Бола эса фақат 
ўз ҳатти-ҳаракатларига жавоб беради.