Ф. Жуманова, С. Авазова, Г. Жобборова, У. Хуснетдинов

№ 
Таълимнинг 
таркибий 
қисмлари 
Таълим қонуниятлари 
Таълим 
тамойиллари 
1 
Мақсади ва 
вазифалари 
Таълим жараёни жамият 
эҳтиёжлари билан 
шартланган 
Таълимнинг ҳаёт ва 
амалиёт билан 
боғлиқлиги тамойили 
2 
Мотивлари 
Таълим самарадорлиги 
ўқувчиларнинг ўқиш 
мотивлари моҳияти билан 
белгиланади 
Ўқувчиларнинг 
қизиқиши ва 
эҳтиёжларини 
ҳисобга олиш 
тамойили 
3 
Мазмуни 
Таълимнинг мазмуни унинг 
мақсади ва вазифаларига 
боғлиқ 
Илмийлик, батар-
тиблик, изчиллик, 
ҳаммабоплик 
4 
Методлари ва 
воситалари 
Таълимни ташкил этиш, 
рағбатлантириш ва назорат 
қилиш усуллари бир-бири 
билан боғланган ва улар 
таълим вазифалари ва 
мазмунига боғлиқ 
Кўрсатмалилик, 
онглилик ва фаоллик, 
таълимнинг турли 
хил методлари ва 
воситалари бирлиги 
5 
Назорат қи-
лиш, тузатиш 
киритиш 
Таълимдаги қайтар алоқалар 
назорат қилиш ва тузатишлар 
киритишни ташкил этиш 
даражаси билан белгиланади 
Объективлик 
(холислик), назорат 
қилиш, ўз-ўзини 
назорат қилиш ва 
ўзаро назорат 
қилишнинг бирлиги 
6 
Натижа 
Таълим жараёни таркибий 
қисмларининг ўзаро боғлиқ-
лиги зарур шароитларда 
пухта, англанган ва амалий 
билим, кўникма ва малака-
ларни таъминлайди 
Таълим 
натижаларининг 
пухталиги, 
англанганлиги ва 
амалийлиги 

---

158 
материалини идрок этиш ва қайта ишлашда сезги органларининг мақсадга му-
вофиқ жалб этилишига боғлиқлигини, яъни таълим жараёнида ўқув мате-
риалини сезги аъзолари орқали қабул қилиш ва ўзлаштиришга, сезги аъзолари-
ни идрок этишга жалб этишни англатади;
6) таълимнинг ҳаммабоплиги ва тушунарлилиги тамойили – ўқувчи-
ларнинг ривожланиш хусусиятларини ҳисобга олишни, материални уларнинг 
имкониятлари нуқтаи назаридан таҳлил қилишни ва таълимни ўқувчилар инт-
теллектуал, маънавий ва жисмоний ортиқча юкламаларга дуч келмасдан таш-
кил этишни, яъни ўқув материали, унинг ҳажми, таълим шакли ва методлари-
нинг илмий-назарий мураккаблик даражасини аниқлашни талаб қилади;
7) таълимда билимларнинг пухталиги тамойили – билимлар ўқув-
чилар хотирасида мустаҳкам сақланишини, онгининг бир қисмига, одатлари 
ва хулқ-атворининг асосига айланишини, яъни билимлардан бўлғуси ўқув ва 
мустақил ишларда фойдаланишни, эсда сақлаб қолиш лозим бўлган ахборот-
ларни танлашни талаб қилади;
8) таълимда ёш ва ўзига хос хусусиятларни ҳисобга олиш тамойили 
– ўқувчиларнинг ёш ва индивидул хусусиятларига энг мос келадиган таълим 
жараёни ва ўқув фаолиятининг энг самарали шакллари ва технологияларини 
танлашни англатади. 
Демак, дидактикада таълим қонуниятлари, тамойиллари ва қоидалари-
нинг ўзаро алоқадорлиги муаммоси мавжудки, уларнинг ҳар бири бошқасидан 
ажралган ҳолда ишлаб чиқилган.
Савол туғилади: улар орасидаги боғлиқликни қандай таъминлаш мум-
кин? 
Қонуниятлар асосида муайян қоидаларни бажариш йўли билан амалга 
ошадиган тамойиллар аниқланиши керак. Материалнинг мазмунини узатиш ва 
ўзлаштириш усуллари ушбу қоидаларга бўйсуниши керак.
Муаммонинг ечими таълим тамойилларини ишлаб чиқиш схемаси 
шаклида тасаввур этилиши мумкин: