bo’ladi. Trigonometrik formulalar yordamida AD, DC, BC larni plastinka qalinligi
d va yorug’likning tushish burchagi i orqali ifodalash mumkin. U holda (23.20)
moddasining sindirish ko’rsatkichi n va qalinligi d ga bog’liq. Quyidagi hollarni
nurlarning interferensiyalashishi natijasida yorug’lik intensivligining maksimumi
shart bajarilganda kuzatiladi. Plastinka yassi-parallel, ya’ni plastinkaning barcha
qismlarining qalinligi bir xil bo’lganligi uchun plastinkaning barcha sohalarida
ning qiymati bir xil bo’ladi. Shuning uchun (23.22) shart bajarilgan takdirda
321
2.
Nurlar parallel, ya’ni i=const, lekin d o’zgaruvchan bo’lsin. Bu holni
quyidagi tajribada amalga oshirish mumkin. Bir-birining ustiga qo’yilgan ikki
yassi-parallel plastinkalarning oralig’iga bir tomondan yupqa shisha bo’lakchasini
qistirib qo’ysak, bu ikki plastinka oralig’idagi hajm ponasimon havodan iborat
bo’ladi.
Bu havo pona qalinligi asta-sekin o’zgarib boruvchi plastinkadir. Faqat bu
plastinkaning moddasi havodan iborat. Havo ponasining A sohasida qalinlik juda
kichik. Shuning uchun ponaning shisha plastinkalar bilan chegaradosh ustki va
ostki qatlamlaridan qaytayotgan nurlarning yo’llar farqi
2
0
ga juda yaqin
bo’ladi. Ponaning qalinroq sohasi tomon siljiganimizda shunday V sohaga yetib
kelamizki, bu yerda
2
0
2
bo’ladi. Yanada qalinroq sohalar tomon
yurganimizda
2
0
3
bo’lgan C soha,
2
0
4
bo’lgan D soha va hokazolarga
duch kelamiz, shuning uchun
0
to’lqin uzunlikli monoxromatik parallel nurlar
bilan yoritilayotgan ponaning sirtida navbatma-navbat keluvchi qorong’u va
yorug’ yo’l-yo’l sohalar (polosalar)
namoyon bo’ladi.
Yassi
shisha
plastinkaga
radiusi R bo’lgan yassi qavariq linza
qo’yilgan bo’lsin. 23.10-rasmda bu
sistemaning kesimi tasvirlangan.
Linza bilan shisha plastinka
oralig’ida havo qatlami hosil bo’ladi.
Linza
bilan
plastinkaning
tutash
nuqtasi B dan uzoqlashgan sari havo qatlamining qalinligi ortib boradi. Linzaning
yassi tomoniga tik ravishda parallel monoxromatik nurlar tushayotgan bo’lsin. Shu
nurlar ichidan birini xayolan ajratib ko’raylik. Bu nur C nuqtaga etib borgach,
qisman qaytadi, qisman Havo qatlami ichiga kirib boradi. Nurning bu ikkinchi
23.10- rasm
322
kimi D nuqtadan qaytgach, (tushish burchagi nolga teng bo’lgani uchun havo
qatlamining ustki va ostki qismlaridan qaytish burchaklari hamda sinish burchagi
nolga
teng),
C
nuqtadan
qaytgan
nur
bilan
interferensiyalashadi.
Interferensiyalashuvchi nurlarning yo’llar farqi havo qatlamining qalinligi d ga
bog’liq. Tajribada qo’llanilayotgan yassi qavariq linza R radiusli sferaning bir
bo’lagidan iborat bo’lgani uchun linza bilan plastinkaning tutash nuqtasi B dan bir
xil uzoqlikdagi nuqtalar uchun (bu nuqtalar markazi B da joylashgan r radiusli
aylanalardan iboratdir) havo qatlamini chegaralovchi sirtlardan qaytuvchi
nurlarning yo’llar farqi bir xil bo’ladi. Shuning uchun B nuqta atrofida qorong’u va
yorug’ konsentrik halqalar kuzatiladi. Bu tajribani birinchi marta Nyuton amalga
oshirganligi uchun interferension manzara Nyuton halqalari deyiladi. k-halqaning
radiusi r
k
va unga mos bo’lgan havo qatlamining qalinligi d orasidagi bog’lanishni
aniqlaylik. To’g’ri burchakli AOC uchburchakdan quyidagi tenglikni yoza olamiz:
2
)
(
2
2
Do'stlaringiz bilan baham: