F I z I k a o’quv qo’llanma



Download 10,16 Mb.
Pdf ko'rish
bet197/303
Sana06.08.2021
Hajmi10,16 Mb.
#140212
1   ...   193   194   195   196   197   198   199   200   ...   303
Bog'liq
FIZIKA (Oquv qollanma)

BC

n

DC

AD

                                     (23.20) 

bo’ladi.  Trigonometrik  formulalar  yordamida  AD,  DC,  BC  larni  plastinka  qalinligi 

d  va  yorug’likning  tushish  burchagi  i  orqali  ifodalash  mumkin.  U  holda  (23.20) 

ifoda quyidagi  ko’rinishga  keladi: 

              

2

0

2



sin

2

2



i

n

d

                                        (23.21)   

Bu  ifodaga  asosan, 

  ning  qiymati  nurlarning  tushish  burchagi  i,  plastinka 

moddasining  sindirish  ko’rsatkichi  n  va  qalinligi  d  ga  bog’liq.  Quyidagi  hollarni 

ko’raylik: 

1. 

Yassi-parallel  plastinkaga  tushayotgan  barcha  nurlar  uchun  i=const 



bo’lsin,  ya’ni  plastinkaga 

0

  to’lqin  uzunlikli  monoxromatik  parallel  nurlar 



tushayotgan  bo’lsin.  U  holda  rlastinkaning  ustki  va  ostki  tekisliklaridan  qaytgan 

nurlarning  interferensiyalashishi  natijasida  yorug’lik  intensivligining  maksimumi 

         

2

0



2

2

0



2

sin


2

2

k



i

n

d

 (k=0, 1, 2, …)                    (23.22)  

shart bajarilganda,  minimumi  esa 

           

2

0

)



1

2

(



2

0

2



sin

2

2



k

i

n

d

 (k=0, 1, 2, …)           (23.23)   

shart  bajarilganda  kuzatiladi.  Plastinka  yassi-parallel,  ya’ni  plastinkaning  barcha 

qismlarining  qalinligi  bir  xil  bo’lganligi  uchun  plastinkaning  barcha  sohalarida   

ning  qiymati  bir  xil  bo’ladi.  Shuning  uchun  (23.22)  shart  bajarilgan  takdirda 

plastinka  yuzining  barcha  qismi 

0

  to’lqin  uzunlikli  nurning  rangiga  buyalgandek 



ko’rinadi. (23.23) shart bajarilganda  esa plastinkaning  yuzi qorong’u bo’ladi.  


 

321 


2. 

Nurlar  parallel,  ya’ni  i=const,  lekin  d  o’zgaruvchan  bo’lsin.  Bu  holni 

quyidagi  tajribada  amalga  oshirish  mumkin.  Bir-birining  ustiga  qo’yilgan  ikki 

yassi-parallel  plastinkalarning  oralig’iga  bir  tomondan  yupqa  shisha  bo’lakchasini 

qistirib  qo’ysak,  bu  ikki  plastinka  oralig’idagi  hajm  ponasimon  havodan  iborat 

bo’ladi.  

Bu  havo  pona  qalinligi  asta-sekin  o’zgarib  boruvchi  plastinkadir.  Faqat  bu 

plastinkaning  moddasi  havodan  iborat.  Havo  ponasining  A  sohasida  qalinlik  juda 

kichik.  Shuning  uchun  ponaning  shisha  plastinkalar  bilan  chegaradosh  ustki  va 

ostki  qatlamlaridan  qaytayotgan  nurlarning  yo’llar  farqi 

2

0

ga  juda  yaqin 



bo’ladi.  Ponaning  qalinroq  sohasi  tomon  siljiganimizda  shunday  V  sohaga  yetib 

kelamizki,  bu  yerda 

2

0

2



  bo’ladi.  Yanada  qalinroq  sohalar  tomon 

yurganimizda 

2

0

3



bo’lgan  C  soha, 

2

0



4

  bo’lgan  D  soha  va  hokazolarga 

duch  kelamiz,  shuning  uchun 

0

  to’lqin  uzunlikli  monoxromatik  parallel  nurlar 



bilan  yoritilayotgan  ponaning  sirtida  navbatma-navbat  keluvchi  qorong’u  va 

yorug’  yo’l-yo’l  sohalar  (polosalar) 

namoyon bo’ladi.  

Yassi 


shisha 

plastinkaga 

radiusi  R  bo’lgan  yassi  qavariq  linza 

qo’yilgan  bo’lsin.  23.10-rasmda  bu 

sistemaning  kesimi  tasvirlangan. 

Linza  bilan  shisha  plastinka 

oralig’ida  havo  qatlami  hosil  bo’ladi. 

Linza 


bilan 

plastinkaning 

tutash 

nuqtasi  B  dan  uzoqlashgan  sari  havo  qatlamining  qalinligi  ortib  boradi.  Linzaning 

yassi  tomoniga  tik  ravishda  parallel  monoxromatik  nurlar  tushayotgan bo’lsin. Shu 

nurlar  ichidan  birini  xayolan  ajratib  ko’raylik.  Bu  nur  C  nuqtaga  etib  borgach, 

qisman  qaytadi,  qisman  Havo  qatlami  ichiga  kirib  boradi.  Nurning  bu  ikkinchi 

23.10- rasm  




 

322 


kimi  D  nuqtadan  qaytgach,  (tushish  burchagi  nolga  teng  bo’lgani  uchun  havo 

qatlamining  ustki  va  ostki  qismlaridan  qaytish  burchaklari  hamda  sinish  burchagi 

nolga 

teng), 


nuqtadan 

qaytgan 

nur 


bilan 

interferensiyalashadi. 

Interferensiyalashuvchi  nurlarning  yo’llar  farqi  havo  qatlamining  qalinligi  d  ga 

bog’liq.  Tajribada  qo’llanilayotgan  yassi  qavariq  linza  R  radiusli  sferaning  bir 

bo’lagidan  iborat  bo’lgani  uchun  linza  bilan  plastinkaning  tutash  nuqtasi  B  dan bir 

xil  uzoqlikdagi  nuqtalar  uchun  (bu  nuqtalar  markazi  B  da  joylashgan  r  radiusli 

aylanalardan  iboratdir)  havo  qatlamini  chegaralovchi  sirtlardan  qaytuvchi 

nurlarning yo’llar farqi bir xil bo’ladi. Shuning uchun  B nuqta atrofida qorong’u va 

yorug’  konsentrik  halqalar  kuzatiladi.  Bu  tajribani  birinchi  marta  Nyuton  amalga 

oshirganligi  uchun  interferension  manzara  Nyuton  halqalari  deyiladi.  k-halqaning 

radiusi  r

va  unga  mos  bo’lgan  havo  qatlamining  qalinligi  d  orasidagi  bog’lanishni 



aniqlaylik.  To’g’ri burchakli AOC uchburchakdan quyidagi tenglikni  yoza olamiz: 

                                                 

2

)

(



2

2


Download 10,16 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   193   194   195   196   197   198   199   200   ...   303




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish