F. I. Salomova Bilim sohasi: 500000 – “Ijtimoiy ta’minot va sog’liqni saqlash” Ta’lim sohasi: 510000 – “Sog’liqni saqlash”

O’ta  toliqish  -  

bu  toliqishni  kumulyativ  holati  bo’lib,  belgilari  har  kunlik,  har 

haftalik damdan so’ng yo’qolmaydi.  

O’ta  toliqishning  birlamchi  belgilari  bo’lib  maktab  o’quvchisini  hatti 

harakatlaridagi  o’zgarishlar,  o’zlashtirishini  pasayishi,  ishtahani  yo’qolishi,  ba’zi 

bir  funktsional  asab  ruhiy  buzilishlar  (yig’loqilik,  jizzakilik,  asab  tarangligi  va 

boshqalar) hisoblanadi. O’ta toliqishni mikrosimptomatikasi yaqqol emas, yashirin 

va  o’zgaruvchanligi  bilan  harakterlanadi.  O’ta  toliqishda  shuningdek  turli 

---

 

284 

 

vegetativ,  ayniqsa  yurak  qon  tomir  tizimi  tomonidan  buzilishlar  kuzatilishi 

mumkin. 

O’ta toliqishni yaqqol ko’zga tashlanuvchi belgilari: 

•  keskin va uzoq davomli aqliy va jismoniy ish qobiliyatni pasayishi; 

•  asab ruhiy buzilishlar (uyquni buzilishi, qo’rquv hissi, o’zini telbalarcha tutishi); 

•   vegetativ  funktsiyalar  regulyatsiyasini  turg’un  o’zgarishlari  (aritmiya, 

vegetotomir distoniyasi); 

•   organizmni  nobop  omillar  va  patogen  mikroorganzmlar  ta’siriga  bo’lgan 

qarshilik kuchini pasayishi. 

O’ta  toliqish  belgilari  qisqa  muddatli  dam  va  hattoki  me’yoriy  kechki 

uyqudan  so’ng  ham  yo’qolmaydi.  Maktab  o’quvchisini  ish  qobiliyatni  to’liq 

tiklanishi  va  organizmidagi  asab  ruhiy  va  regulyator  jarayonlar  buzilishlarini 

yo’qotish  uchun  ko’proq  davomli  dam,  ayrim  hollarda  esa  medikamentoz 

vositalarini,  fizioterapevtik  muolajalar  va  davolovchi  gimnastikalarni  majmuini 

qo’llash zarur.  

Bolani  faoliyati  o’ta  toliqishga  olib  kelmasligi,  balki  uni  o’sish  va 

rivojlanishiga ijobiy ta’sir etish uchun uni me’yorlashtirish zarur.O’quv faoliyatni 

gigiyenik  me’yorlashtirish  organizmini  o’qish  va  tarbiyalash  jarayonida  optimal 

holatini  ta’minlashga  asoslangan  bo’lib,  organizmni  funktsional  imkonidan 

oshmasligi  bo’lishi  kerak.  Shu  bilan  birga  o’quv  faoliyat  rivojlantiruvchi,  mashq 

qildiruvchini  rolini  bajaruvchi,  o’sayotgan  organizmni  yaxshi  rivojlanishiga 

ko’mak beruvchi bo’lishi kerak.  

Bolalar  va  o’smirlar  funktsional  imkonlari  organizmini  morfofunktsional 

yetukligi  bilan  belgilanadi.  gigiyenik  me’yorlashda  ma’lum  yoshga  oid  davrni 

o’rtcha  morfofunktsional  ma’lumotlariga  tayaniladi.  Ammo  gigiyenik  me’yor 

mazkur  guruh  yoshdagi  hamma  bolalar  uchun  optimal  bo’lmaydi.  Shu  sababli 

bolani  faqat  yoshini  emas,  balki  bolani  individual  o’ziga  xosliklarini,  nafaqi 

pasport  yoshini  emas,  balki  biologik  yoshini  ham  hisobga  olish  zarur.Rivojlanish 

tempi  sekin  kechuvchi  bolalarda  ish  qobiliyat  ko’rsatkichlari  anchayin  past  va 

---

 

285 

 

ko’pincha  ularda  nutqni  rivojlanishini  va  ba’zi  psixomotor  funktsiyalarni  orqada 

qolishi kuzatiladi.

  

Tiklanish  davrini  kattaligini  organizmni  dastlabki  toliqish  bo’lmagan 

holatiga qaytish imkonini hisobga olish muhim hisoblanadi. Fiziologlar olib borgan 

tadqiqotlar ko’rsatishicha organizmni pasaygan ish qobiliyatini tiklanishi 2 fazadan 

iborat:  funktsional  darajasini  tiklanishi  va  erishilgan  tiklanish  holatini 

mustahkamlanishi. 

(6.6.1-rasm).