F. I. Salomova Bilim sohasi: 500000 – “Ijtimoiy ta’minot va sog’liqni saqlash” Ta’lim sohasi: 510000 – “Sog’liqni saqlash”

Aqliy mehnat bajarganda organizmning  funksional  holatini baholash 

usullari 

Insonning  shakllanishida  hal  qiluvchi  omil  bo’lib  mehnat  hisoblanadi

. 

Gigienistlar  tomonidan  o’tkaziladigan  fiziologik  tekshirishlarning  asosiy  maqsadi 

mehnat  jarayonining  odam  organizmining  umumiy  holati  va  mehnat  qilish 

qobiliyatiga  ta’sirini  o’rganib,  mehnatni  imkoni  boricha  yengillatib,  uning 

unumdorligini  oshirish  maqsadida  profilaktik  tadbirlar  ishlab  chiqishga  qaratilgan 

bo’lishi  kerak.  bunday  tekshirishlar  yangi  va  ilg’or  mehnat  jarayonlarini 

o’zlashtirishga yordam bermog’i lozim: ishlab chiqarishning uzluksiz davomiyligi, 

konveyer  liniyalari,  jadallashtirilgan  ishlash  usullari,  zamonaviy  murakkab 

avtomatlashtirilgan    boshqarish  sistemalarini  boshqarish  kabilar.  Fiziologik 

tekshirishlar  oqilona  mehnat  qilish  tartibi  va  dam  olish  tartibini  ishlab  chiqish 

uchun  zarurdir.  Bu  jarayonda  fiziologik  tekshirishlarning  asosiy  vazifasi  mehnat 

qilish va dam olish vaqtlarini muvofiqlashtirishdan iborat bo’lib, u konkret ishlab

 

chiqarish  sharoitida  odamda  yuqori  darajadagi  mehnat  qobiliyatini  va  barqaror 

hamda o’zgarmas holatni ushlab turishga yordam bersin. 

---

 

457 

 

  Sanoat  korxonalarini  mexanizatsiyalashtirish  va  avtomatlashtirish,  boshqarish 

pultlarini  joriy  etilishi,  avtomatik  liniyalar,  elektron-hisoblash  texnikalari 

ishchilarning  fiziologik  ta’sirlanishlarining  tabiatini  tubdan  o’zgartirib  yubordi, 

aqliy  faoliyati  va  asab-ruhiy  faoliyatning  tutgan  o’rnini  sezilarli  darajada  oshirdi. 

Hozirgi  kundagi  sanoat  korxonalardagi  ko’pgina  kasblar  amalda  aqliy  mehnat 

turiga  aylanib  bormoqda.  Aeroport  dispetcherlari,  temir  yo’l  vokzallari,  energiya 

tarmog’idagi  boshqarish  pultlarining  operatorlari,  avtomatik  liniyalarning 

operatorlaridan  juda  qisqa  vaqt  mobaynida  juda  katta  oqimdagi  ma’lumotlarni 

qabul  qilish  va  javob  qaytarish,  bu  ma’lumotlarga  o’z  vaqtida  javob  tayyorlash 

hamda  tegishli  qaror qabul qilishni taqozo  etadi. Oqim-konveyerli  korxonalardagi 

sharoitda  salbiy  omil  sifatida  mehnat  faoliyatining  bir  xil  tonda  davom  etishi 

hisoblanib,  ishchilar  kayfiyatini  tushiradi,  holatini  yomonlashtiradi  va  oqibatda 

asab-ruhiy  toliqishga  sababchi  bo’ladi.  Aqliy  mehnat  turli-tuman  bo’lib,  ularning 

ayrimlari ijodiy fikrlashni talab qiladi, qolganlari esa diqqatni zo’riqtirishi hamda 

tashqi taasurotlarga tezlik bilan ta’sirlanishni shakllantiradi.   Toliqishni 

oldini 

olish vositalarining asosiysi va ish qobiliyatini oshirish, unumdorlikni ko’tarishda 

(hoh u jismoniy mehnat bo’lsin, hoh aqliy  mehnat bo’lsin) mehnat qilish va dam 

olishni to’g’ri tashkil etish, oqilona mehnat tartibi, to’g’ri ish holati, stanoklarning

 

konstruktsiyalari,  instrument  va  jihozlarning  odam  organizmining  anatomo-

fiziologik  xususiyatlariga  mosligi,  ishlab  chiqarishni  mexanizatsiyalash  va 

avtomatlashtirish,  ish  joylarida  eng  muvofiq  sanitar  sharoitlarni  yaratish,  ishlab 

chiqarish  gimnastikasidan  foydalanishdir.  Ish  joylarida  bevosita  bajariladigan 

ishlab  chiqarish  gimnastikasining  asosiy  shakllariga  har  bir  kasbdagi  mehnatning 

xususiyatlariga  muvofiq  jismoniy  mashqlar  majmuasini  bajarish  uchun  fizkult 

tanaffuslar  tashkil  etish  va  uni  bajarish  kiradi.  Jismoniy  tarbiya  tanaffuslari 

toliqishning  birinchi  belgilari  yuzaga  kelishi  bilan  5-7  daqiqaga  tashkil  etiladi. 

Gimnastikaning sog’lomlashtiruvchi samarasi faqatgina toliqishni bartaraf etibgina 

qolmay,  balki  mehnat  unumdorligini  ham  oshiradi.  Ish  kuni  davomida  ishchilar 

---

 

458 

 

organizmidagi  funktsional  holatlarning  o’zgarishini  hisobga  olgan  holda  oqilona 

mehnat va dam olish tartibi ishlab chiqiladi.