F. I. Salomova Bilim sohasi: 500000 – “Ijtimoiy ta’minot va sog’liqni saqlash” Ta’lim sohasi: 510000 – “Sog’liqni saqlash”

Sentil  shkalalari

.  Jismoniy  rivojlanish  ko’rsatkichlarini  baholashdagi  zamonaviy 

usullardan  biri  sentil  shkalasi  bo’yicha  baholash  hisoblanadi. Sentil  shkalalari  bu 

jismoniy  rivojlanish  ko’rsatkichlarining  qaytarilish  sonini  hisobga  olgan  holda 

taqsimlanishidir  (foizlarda,  sentil  so’zi  ham  shundan  kelib  chiqqan  ya’ni  pro 

centum).  Bu  ko’rsatkichlar  bolalarning  jinsi,  yoshi,  millati  va  yashash  joylariga 

bog’liq  holda  qaytariladigan  qiymatlar  hisoblanadi.  Kuzatiladigan  hamma 

qiymatlar  birnechta  zonaga  bo’lingan  (6  ta  yoki  8).  Amaldagi  ma’lumotlarni 

baholashdan  o’tkazishda  o’rganilayotgan  belgilarning  qiymatlari    qaysi  zonaga 

yaqinroq joylashganligini aniqlash kerak bo’ladi. Ana shu zonalarning raqamlariga 

---

 

316 

 

bog’liq  holda  jismoniy  rivojlanishni  baholash  amalga  oshiriladi.  Agar 

tekshirilayotgan ko’rsatkichlar: 

-1-  zonaga  joylashsa  -  jismoniy  rivojlanish  juda  past  deb  baholanib,  tor  soha 

mutaxassislari  tomonidan  chuqur  tekshirishdan  o’tkazish  kerakligi  haqida  xulosa 

chiqariladi (endokrinologning tekshirishigacha borishi mumkin); 

-2- zona - jismoniy rivojlanish past, bunda bola organizmida surunkali kasallik borligini 

aniqlash uchun chuqurlashtirilgan ko’rikdan o’tkazish tavsiya etiladi; 

-3-zona  -  jismoniy  rivojlanish  o’rtachadan  past  -  bunda  bolaning  tez-tez  kasallanishi 

mumkinligiga  e’tibor  qaratish  talab  etilib,  bola  organizmini  sog’lomlashtirish 

tadibirlarini belgilash lozim; 

-4-5 - zona - bolaning rivojlanishi o’rtacha - maxsus kuzatish talab etilmaydi; 

-6-  zona  -  bolaning  rivojlanishi  o’rtachadan  yuqori  -  maxsus  nazorat  qilish  talab 

etilmaydi; 

-7- zona - rivojlanish yuqori, e’tibor qaratish kerak; 

-8- zona - rivojlanish juda yuqori, endokrinolog maslahati talab etiladi. 

    Sentil  shkalalari  bo’yicha  baholashda  uchta  ko’rsatkich  (belgi)  -  bo’y,  vazn, 

KQA  asosida  bolaning  rivojlanish  somatotipi  aniqlanadi,  buning  uchun 

tekshirilayotgan  uchta  ko’rsatkichning  qiymatlari  qaysi  zonaga  to’g’ri  kelishiga 

muvofiq,  shu zonalarning raqamlari qo’shiladi. Agar olingan qiymat yig’indisi 10 

dan  kam  bo’lsa  -  mikrosomatotip,  11-16  -  mezasomatotip,  16  dan  ko’p  bo’lsa  - 

makrosomatotip  deb  baholanadi.        Uchchala  belgi  (ko’rsatkich)larning  zona 

raqamlari  o’rtasidagi  farq  "1"  dan  ortiq  bo’lsa  bolaning  rivojlanishi  disgarmonik 

deb  baholanadi.  Shunday  qilib,  sentil  shkalasi  bo’yicha  baholash  bir  qator 

ustunliklarga ega: 

-hisoblashlarni qilishga hojat yo’q; 

---

 

317 

 

-rivojlanish  darajasi  va  garmonikliknigina  emas,  balki  har  bir  bolaga  nisbatan 

vrachning taktikasini ham belgilash mumkin; 

  Bolalar  va  o’smirlarning  jismoniy  rivojlanish  darajasi  va  garmonikligi  ularni 

maktablarda  tashkil  qilinadigan  jismoniy  tarbiya  darslarini  tashkil  qilishda 

guruhlarni aniqlash uchun zarurdir.  

O’quvchilarning salomatlik holatlari va jismoniy rivojlanish darajalariga bog’liq 

holda ular uch guruhga bo’linishi mumkin: 

-

 

1 guruh  -  asosiy  guruh  -  jismoniy  rivojlanishida hech qanday  og’ish  bo’lmagan 

amaliy sog’lom bolalar; 

-

 

2  guruh  -  tayyorlov  -  o’tkir  kasallikni  o’tkazgan  bolalar  bo’lib,  jismoniy 

rivojlanishdagi  siljishlarni  yo’qotish  mumkin;  ana  shu  siljishlarni izga  soluvchi 

mashqlar  bilan  shaxsiy  mashg’ulot  o’tkazish  (engillashtirilgan  yoki 

kuchaytirilgan  mashqlar).  Bunday  bolalarni  turli  musobaqalarda  qatnashishi 

faqat  vrach  ruxsati  orqali  amalga  oshiriladi.  Guruhda  mashg’ulotlarni 

o’tkazishning asosiy maqsadi - bu bolalarni asosiy gruhga o’tkazish hisoblanadi; 

-3  guruh  -  maxsus  -  surunkali  kasalligi  bor  yoki  jismoniy  rivojlanishdagi 

og’ishlarni orqaga  qaytarish  mumkin bo’lmagan holatdagi  bolalar,  Bunday  bolalar 

bilan  shaxsiy  dastur  bo’yicha  mashg’ulotlar  o’tkazish  rejalashtiriladi.  Bunday 

bolalar  imkoniyati  cheklangan  tengdoshlari  qatori  huddi  shunday  bolalar  bilan 

musobaqalashishi mumkin.