F. I. Salomova Bilim sohasi: 500000 – “Ijtimoiy ta’minot va sog’liqni saqlash” Ta’lim sohasi: 510000 – “Sog’liqni saqlash”

nurlanish 

orqali  (agar  atrofdagi  predmet  va  byumlarning  harorati  odam  tanasi 

haroratidan  past  bo’lsa  infraqizil  nurning  tarqalishi  ko’rinishida),  badan  terisi 

yuzasidan 

bug’lanish

  yoki  terlash  orqali  va 

o’tkazish 

yo’li  bilan  (ochiq  badan 

---

 

179 

 

terisini  sovuq  havo  oqimiga  uchrashi  yoki  sovuq  jismlarga  tegishi).  Bunday 

yo’llar  orqali  issiqlikning  uzatilish  ahamiyati  mikroiqlim  sharoitlariga  bog’liq 

holda turli miqdorlarda o’zgarishi mumkin. Masalan, havo haroratini oshishi, shu 

bilan  atrofdagi  predmetlar  yuzasidagi  haroratning  ko’tarilishi  sharoitida 

organizmdan  nurlanish  orqali  uzatiladigan  issiqlik  miqdori  pasayadi.  Oddiy 

sharoitda  nurlanish  orqali  chiqariladigan  issiqlik  miqdori  50-55%  tashkil  qiladi. 

Ammo  bunday  sharoitda  ya’ni  havo  namligi  pasaygan  sharoitda  terlash 

kuchayadi. Agar bunda havoning harakati tezligi oshsa, o’tkazish yo’li va badan 

yuzasi  orqali    bug’lanish  kuchayadi.  Va  aksincha,  havo  harorati  pasayganda 

nurlanish va o’tkazish orqali issiqlikning yo’qotilishi keskin ortadi, buning ustiga 

havodagi  namlik  ham  ortib  ketsa,  o’tkazish  yo’li  orqali  issiqlikning  uzatilishi 

keskin  ortib  ketadi  (nam  havo  quruq  havoga  nisbatan  7  marta  ko’proq  issiqlikni 

oladi).  Shunday  qilib,  odamning  issiqlik  holati  doimiy  ravishda  mikroiqlim 

ta’sirida  bo’ladi.  Bunday  sharoitda  maqsadli  tarzda  mikroiqlimning  ayrim 

ko’rsatkichlarini  o’zgartirish  orqali,  odamning  issiqlik  holatini  sezilarli  darajada 

yaxshilash mumkin. 

Ammo  mikroiqlim  faqat  issiqlik  boshqarilish  jarayonigagina  ta’sir  etmay, 

balki juda ko’p organlar va sistemalarning, jumladan yurak qon tomir, nafas olish 

organlari, MNS ning funksional holatiga ham ta’sir ko’rsatadi. 

Juda  ko’p  ob’ektlarda  sog’lomlashtirish  tadbirlarini  amalga  oshirish 

tadbirlarini  o’tkazishda  faqat  mikroiqlimning  absolyut  ko’rsatkichlarini  hisobga 

olibgina qolmay, balki ularning organizmga kompleks ta’sirini ham inobatga olish 

talab etiladi. Bunday sharoitda jadvallar, nomogrammalar bo’yicha  mikroiqlimni 

integral  baholash,  odamlar  organizmida  ro’y  beradigan  o’zgarishlarni  hisobga 

olishga qaraganda kam ma’lumot beruvchi va kam ahamiyatli ekanligi ma’lum. 

Muayyan  mikroiqlim  sharoitida  organizmning  holatini  baholash,  birinchi 

navbatda  odamdagi  issiqlik  holatini  baholashni  nazarda  tutadi  va  u  ikki  usulda 

bajarilishi mumkin: sub’ektiv va ob’ektiv. 

---

 

180 

 

Issiqlik holatini sub’ektiv baholash usuliga  odamlardan so’rov o’tkazish va 

Shaxbazyan shkalasi bo’yicha issiqlik holatini baholash kiradi: sovuq, sovuqroq, 

normada,  issiqroq,  issiq;  so’rov  o’tkazilgandan  so’ng,  nomuvofiq  issiqlik 

sezgisini aytgan odamlarning foizi aniqlanadi. 

Eng  keng  tarqalgan  usullar  qatoriga  odamning  issiqlik  holatini  ob’ektiv 

usullar  bilan  baholash  kirib,  bunda  badanning  turli  ochiq  joylaridagi  terisi 

yuzasining  haroratini  elektrtermometri  yordamida  o’lchash  orqali  baholash 

amalga  oshiriladi.  Bunda  eng  ko’p  ma’lumot  beruvchi  ko’rsatkich  bo’lib, 

"peshona  -  qo’l  panjasi  terisining  tashqi  yuzasi"  harorati  o’rtasidagi  farq 

(gradient)  hisoblanadi.  Bu  qiymat  komfort  sharoitda  3  -  6

o

  C  atrofida  bo’ladi. 

gradient  3

0

  dan  past  bo’lsa  organizmning  qizishi,  6

o

  dan  ortiq  bo’lsa 

organizmning sovushi haqida fikr yuritish mumkin.  

Yetarli  darajada  ma’lumot  beruvchi  usul  qatoriga  terlash  jadalligini 

aniqlash  usulini  kiritish  mumkin.  Bunda  Mishuk  asbobi  yordamida  badan 

terisining  elektr  qarshilik  qiymati  bo’yicha  baholash  qabul  qilingan.  Ammo, 

terlash  qiymati  organizmning  shaxsiy  xususiyatlariga  ham  bog’liqdir,  shuning 

uchun  bu  usulda  baholashda  tekshirishni  bir  odamning  o’zida  va  deyarli  bir  xil 

sharoitda o’tkazish talab etiladi (optimal va nomuvofiq mikroiqlim sharoitlarida). 

Yurak  qon  tomir  sistemasi,  nafas  olish  organlarining  funksional  holati 

haqida fikr yuritish uchun puls va nafas olish tezligi ko’rsatkichlari, arterial bosim 

qiymatlarini aniqlash kerak bo’ladi. Huddi terlash jadalligini aniqlashdagi kabi bu 

tekshirishlarni  o’tkazish  uchun  ham  komfort  va  ham  muayyan  mikroiqlim 

sharoitlarida amalga oshirish talab etiladi.