Eynshteyn. Nisbiylik nazariyasi

ELEKTROMAGNIT TAJRIBA
. 
To„p uloqtiruvchi mashinani fonar bilan, to„pning o„zini esa, yorug„lik nuri bilan 
almashtiramiz (biz yana elektromagnit nurlanish bilan ish olib boramiz). 
G
hamda 
D 
sanoq tizimlari uchun umumiy bo„lgan yagona element bu – yorug„lik tezligidir. 
Tajribafa ishtirok etadigan xronometrlarning barchasi aynan bitta fabrikada ishlab 
chiqarilgan, biroq, ulardan faqat ikkitasigina bir sanoq tizimida aynan bir xil vaqtni 
ko„rsatadi. Fazoviy yoki vaqt koordinatalarini bir sanoq tizimidan boshqasiga 
o„girish uchun Lorents almashtirishlariga murojaat etish kerak bo„ladi. 
 Kema tryumidagi kuzatuvchilarning talqinlari. 
Mexanik tajribadagi singari, 
A′
yorug„lik nurining fonardan chiqish vaqtini, 
B′
esa, 
nur qarama-qarshi devorga yetib borish vaqtini qayd qiladi (15-rasm). Ular uchun:
. 
 
Qirg„oqdagi kuzatuvchilarning talqinlari. 
Qirg„oqdagilar, o„ng tarafdagi devor qanday uzoqlashayotganini va bunda yorug„lik 
nurining hamon 
c
tezlik bilan harakatlanayotganligini ko„radilar (16-rasm). Ular, 
nurning devorga yetib borishdan avval, nafaqat tryum uzunligini, balki, kemaning 
t
2
−
t
1
vaqt mobaynida o„tgan yo„lini ham bosib o„tiganligining guvohi bo„ladilar 
(17-rasm):
. 

---

63 
Boshqa tarafdan olib, agar kemaning mavjudligini e‟tiborga olmasdan qarasak, 
yorug„lik 
t
2
−
t
1
vaqt intervali mobaynida
masofani bosib o„tadi. 
Ifodalarni quyidagicha o„zaro tenlashtiramiz: 
L 
 ...
u 
U (t
2