Европейский Централный Банк (ецб)

Банкларнинг иқтисодий функцияси 

---

47 
Ҳозирги замон бозор иқтисодиёти шароитида банк тизимида меҳнатнинг 
қайта тақсимланиши жуда катта аҳамиятга эгадир, чунки бу тизим 
иқтисодиётнинг барча секторлари билан ўзаро алоқадордир. Банкларни ўта 
муҳим вазифаси муомалада пул оборотини ва капитал оборотини узликсиз 
таъминлаш, саноат корхоналарини, худди шундай давлат бюджети ва 
хусусий хўжаликларнинг молиялаштириш имкониятини туғдириш, халқ 
хўжалигида жамғарманинг тўпланиши мақсадида пул маблағларининг 
қўйилиш имкониятига кенг доиралар яратишдир. 
Банк фаолиятининг асосий функцияси кредит келишувлари ҳисобланади. 
Бунда банклар бир томондан кредит ресурсларини олишади ва шу асосда 
улар мижоз-омонатчилар олдида қарздор бўлиб қоладилар (пассив 
операциялар), бошқа тарафдан кредит беришади ва бу ҳисобдан кредит 
олувчи мижозларга нисбатан қарз берувчи бўлиб қоладилар (актив 
операциялар). Банкларнинг ҳисоб-китоб ва бошқа хизматлар кўрсатиш 
операцияларидан кредит операцияларининг тафовути шундан иборатки, бу 
операцияларда банкнинг жавобгарлиги мижоз буютмасини тўғри ва ўз 
вақтида бажарганлиги билан чегараланса, кредит операцияларида кредит 
муассасаси келишувларни амалга ошириб, ўз зиммасига жуда катта рискни 
олишади. 
Маълумки амалда жуда ҳам кам омонатчилар бевосита кредитга муҳтож 
бўлган корхоналарга тўғридан-тўғри кредит берилган. Шу сабабдан ҳам бу 
бозорда иштирок этувчилар ўртасида риск тўғрисида ҳар хил тасаввурлар 
мавжуд, улар банкларнинг ўртага қўшилиши ҳисобидан компенсация 
қилиниши лозим. Шу аснода омонатчилар ўзида катта ишончга эга 
бўлишади, юқори репутацияга эга бўлган биринчи даражали банклар 
ҳисобидан омонат муддати келганда ёки хоҳлаган пайтда ўз пулини 
ишлатиш имкониятига эга бўлишди. Аҳоли омонатини корхоналарга 
келажакда кредит шаклида бериш билан боғлиқ рискни шундай қилиб 
банклар ўз зиммасига олишади. 
Банкларни вазифаси омонатнинг асосий суммасини қайтиш рискига билан 
мутаносиб равишда ўз муддатида қайтаришдир. Чунки омонатчиларнинг 
асосий қисми ўз капиталини қисқа муддат билан боғлашни афзал кўришади. 
Иқтисодиётда капитал куйилмаларни молиялаштириш одатда жуда узоқ 
муддатни талаб қилади. Шу сабабдан ҳам банклар капитал билан боғлиқ 
турли муддатлар ўртасида турли келишувларни таъминлаши зарур. Агар 
банк қарзларни қайта молиялаштириш муддатинг таъминлай олинмаса, у 
ҳолда банклар кредит рискига қўшимча равишда фоиз ўзгариш рискини ҳам 
ўз зиммаларига олишади.
Банкларни кейинги вазифаларидан бири турли миқдордаги омонатларни 
бир бирига мувофиқлаштиришдан иборатдир, яъни турли катта миқдордаги 
кичик омонатларни йирик кредитларга мувофиқлаштириш ёки нисбатан 
кичик миқдордаги йирик омонатларни бир қатор кичик кредитлар 
муддатларига мувофиқлаштириш . 

---

48 
Халқ хўжалигида банкларни марказий функцияси рискларни миқдори ва 
муддатини тартибга солишдан иборат. Банклар томонидан фақатгина 
рискларни ҳосил бўлиш тафовутидаги фарқни ўз зиммасига олишга нисбатан 
тайёр эканлиги иқтисодиётда фойдали молиялаштириш учун зарур, бу ҳолат 
бошқа бўш жамғармаларни жалб қилиш имкониятни беради, пул бозорида ва 
капитал бозорида талаб ва таклиф ўртасида миқдор муносабатини ва 
ликвидликни таъминлайди.
Кейинги банкларнинг иқтисодий функцияларидан бири шундан иборатки, 
банклар пул обороти ва капитал обороти учун асос яратадилар. Ҳисоб-китоб 
тизими соҳасида банкларни кўрсатадиган турли хизматлари халқ 
хўжалигининг барча тармоқлари учун доимо зарурдир, бошқа хизматлар 
сингари улар ҳам келгусига захира билан қолдирилиши мумкин эмас ва 
омборларда сақланиши ҳам мумкин эмас. Негаки уларнинг бажарилиши 
вақтинчалик ўз измидан чиқса, иқтисодиёт циркуляциясида муҳим 
ўзилишлар келиб чиқади. Банклар томонидан ҳисоб-китоблар тизими 
узликсиз равишда молиялаштирилиши таъминланиши даркор.