Evolyutsiya nazariyasi

Evolyutsiyaning molekuyar soatlari
Ikki xil oqsil o‘rtasidagi farq ularning divergensiyasini yo‘qotadi. Bu divergensiya aminokislotalar o‘rtasida % bilan ifodalanadi. Ba’zan bir qancha turlarda oqsillar divergensiyasini aniqlash yo‘li bilan evolyutsiya jarayonida ularning bir-biridan ajralish muddati haqida mulohaza yuritiladi. Bu usul “evolyutsion soat” yoki “tur evolyutsiyasining boshlanish vaqti” deb ataladi. Bu soat yordamida mazkur oqsil tuzilishida ro‘y bergan mutatsiyalarni o‘lchash mumkin. ularga qarab genlarning hosil bo‘lish vaqti aniqlanadi. Bu esa “gen soati o‘zgarishi” deyiladi. Nuklein kislotalardagi nukleotidlar divergensiyasi ular ishtirokida sintezlanadigan oqsillar divergensiyasidan farq qiladi. Bunday farq qilish har bir aminokislota uchta gukleotid orqali kodlanishi bilan ifodalanadi.
E.Sukermand va P.Polling organik olam evolyutsiyasining molekulyar asoslarini o‘rganib, har xil tiplarga yoki sinflarga kiruvchi individlarda ma’lum bir oqsilning tuzilishi va funksiyasining o‘zgarish darajasi taxminan bir xil ekanligini isbotladi.
Oqsil evolyutsiyasi haqida fikr yuritib, biz avvalo uning sintezida ishtirok etuvchi gen evolyutsiyasi bo‘yicha xulosaga ega bo‘lishimiz kerak. Oqsil evolyutsiya darajasining tezligi yillar davomida uning tarkibidagi aminokislotalar almashinuvi bilan belgilanadi. Genlarning evolyutsiya tezligi bir-biridan farq qiladi. Shunga qaramay ma’lum oqsil tarkibidagi aminokislotalar almashinuvi tezligi bir xil ekanligini e’tiborga olib, u yoki bu tur qaysi vaqtda paydo bo‘lganligini yoki avlod, oila, turkum, sinf, tiplarning divergensiyasi muddati qachon boshlanganligini bilish mumkin. Masalan , V-globin oqsilining shajarasini tuzish natijasida uning tuzilishi bundan 400 mln. oldin odam va karp balig‘i, 225 mln. yil oldin yexidna va odam, 70 mln yil oldin it va odam ajdodlarida o‘xshashlik bo‘lgan, degan xulosaga kelingan. Evolyutsiya jarayonlarini molekula darajasida o‘rganish Darvin tomonidan ilgari surilgan divergensiya prinsipi to‘g‘ri ekanligini bildiradi.