Evolyutsiya nazariyasi

4. Fiziologiya fanining paydo bo‘lishi
XIX-asrning boshlarini Shved ximigi I.Berselius (1779-1848) organizmning turli qismlari, ba’zi bir organik mahsulotlarning-qon, suyak, yog‘, sutning kimyoviy tarkibi anorganik moddalarda uchraydigan kimyoviy elementlardan tuzilganligini isbotlaydi.
U tirik moddalar hosil bo‘lishi uchun qandaydir “hayotiy kuch kerak ekanligini, hayot hali kishilarga ma’lum bo‘lmagan ximiyaviy va mexanik qonunlar natijasi” ekanligini aytadi.
Berseliusning shogirdi F.Veller (1800-1822) 1828 yilda fanda birinchi marta ammoniy sinat tuzini qizdirib mochevina (organik modda) sintez qildi. Vellar ishlari tufayli organik moddalar qandaydir. “Hayotiy kuch”ga ega degan tushunchalarga zarba berildi va organik usulda anorganik moddalardan organik moddalar sintezlanishini isbotlandi.
XIX-asrning 40-yillarida nemis vrachi R.Mayyer (1814-1878) energiyaning saqlanishi hamda bir turdan ikkinchi turga aylanishi qonunini asoslab berdi va uni tirik organizmlarga tadbiq etdi.
Rus olimi Y.Kaydanov (1779-1855) ham organik va anorganik tabiat o‘rtasida o‘xshashliklar borligini aytgan. Shunday qilib, fiziologiya fani sohasida yutuqlar asosida organik va anorganik tabiat o‘rtasida o‘xshashliklar borligiga ishonch hosil qilindi va vitalizmga qaqshatgich zarba berildi.


5. Geografiya fanining vujudga kelishi
Bu fanga asos solgan olimlardan biri P.S.Pallas (1741-1811) dir. U “Rossiya Osiyoning zoogeografiyasi” nomli asari bilan mashhurdir. Bu asarda umurtqali hayvonlarning Osiyoda tarqalishiga tog‘ tizmalarining ahamiyati bayon etilgan bo‘lib, unda sut emizuvchilarning 151 turi, qushlarning 425 tuzilishi, ekologiyasi, tarqalishi xaqida to‘liq ma’lumot berilgan.
O‘simliklar geografiyasini rivojlanishiga nemis olimi A.Gumboldt (1769-1858) katta hissa qo‘shgan. U 1799 yildan boshlab 5 yil Janubiy Amerikaga sayohat qildi va iqlim, tuproq va lanshaft bilan o‘simliklar o‘rtasidagi bog‘lanish borligini ochib berdi. O‘simliklarning hayot sharoitiga qarab gruppalarga bo‘lishni taklif etdi. U o‘simliklarni 16 gruppaga bo‘ldi va ular bir-biridan farq qilishini aniqladi.
Shvetsariyalik botanik Dekandol (1778-1841) “Yashash joy va uchrash joy” tushunchalari farqini ochib berdi. Uning fikricha, tur individlari yashash sharoitining yig‘indisi, “Yashash joy” deyiladi. Yashash joyiga qarab o‘simliklarni 16 ta sinfga ajratadi. Masalan, chuchuk suv, botqoqlik, past tekislik va boshqalar.
“Uchrash joyi” deganda tur tarqalgan joy tushuniladi.
Shunga qarab o‘simliklarni 20 ta geografik oblastga bo‘ladi.
1853 yilda L.Shmardi yer sharini geografik oblastlarga bo‘lib chiqdi. U hayvonlarni tarqalishiga qarab 21 ta, dengizni 10 ta zoogeografik oblastga bo‘ldi. Shunday qilib, tirik organizmlarni yer sharida tarqalishining umumiy qonuniyatlarini o‘rganish boshlandi.