Evolyutsiya nazariyasi

4. Adaptiv radiatsiya qoidasi. Bu qoidani G.F.Osborn 1902 yilda asoslagan. Bu qoidaga ko‘ra, organik olamning evolyutsiyasi rivojlanishida har bir yirik o‘simlik va hayvon guruhi o‘zining keyingi rivojini turli sharoitga moslanish orqali davom ettiradi yoki ajdod guruhi belgilarining tarqalishi ro‘y beradi. Jumladan, sudralib yuruvchilardan tarixiy jarayonda rivojlangan qushlar havoda (aviobiont), daraxtda (dendrobiont), suvda (gidrobiont), suvda ham quruqda (amfibiont) yashashga moslashishi tufayli xilma-xil bo‘lgan. Bunday hodisani boshqa hayvon o‘simlik guruhlarning tarixiy rivojlanishida ham ko‘rish mumkin.
5. Evolyutsiyaning bosh yo‘nalishining almashib turishi. 1939 yilda I.I.Shmalgauzen bu qoidani adaptatsiomorfozning fazalarining isbotlanishi sifatida ta’riflagan. Bu qoidaga ko‘ra, evolyutsiya jarayoni uzluksiz davom etuvchi moslanishlardan tashkil topgan. Ba’zi bir moslanishlar xususiy xarakterga ega bo‘lib, ma’lum sharoitda boshqa moslanishlar umumiy xarakterda bo‘lib, xilma-xil sharoitda foydasi bo‘ladi. Shuning natijasida bunday o‘simliklar, hayvonlar va organik olamning boshqa vakillarining tarixiy rivojlanishida orogenez va allogenez almashinib turadi.
6. Biologik sistemalar integratsiyasining ortishi qoidasi. Bu qoidani 1961 yilda I.I.Shmalgauzen ta’riflagan. Evolyutsiya jarayonida biologik sistemalar doim bir-biriga aralashib (integratsiyalashib) boradi. Hozirgi vaqtda bu integratsiyalanishning asosiy bellgilari ma’lum. Masalan, populyatsiya darajasida har xil genotipga ega bo‘lgan organizmlarning munosabati geterozigota formalarni, qo‘shni populyatsiyalarning o‘zaro munosabati, tur tarkibini, har bir o‘simlik va hayvon turlarining o‘zaro munosabati biotsenoz tarkibini hosil qiladi.


Evolyutsiyaning morfologik qonuniyatlari. Ontogenez va filogenez birligi


Evolyutsiyaning morfologik qonuniyatlari
Evolyutsion protsessning morfologik qonuniyatlari deyilganda, organizmlarning tashqi va ichki tuzilishida bo‘ladigan o‘zgarishlar va shu asosda organlar funksiyasining ma’lum darajada o‘zgarishi tushuniladi.