Evolyusion jarayonning o’rganish metodlari. T. I.: «uch parallel uslubi», morfologik, embriologik va paleontologik usullar, biogeografik va sistematik usul, genetik, molekulyar biologik va immunologik usullar

Sxolastik sistematika davrida shakllangan g’oyaviy yo’nalishlar. T.I.: Nominalizm, binominalizm, realizm, konseptualizm Sxolastik maktabning shakllanishi Porfiriy nomi bilan bog’liq. Uning nomiga ataladigan hayot daraxti, bu davr qarashlarini o’zida aks ettiradi.
Bundan tashqari aynan Porfiriy tomonidan sxolastik sistematikaning asosiy savollari tuzilgan:

4. 
   Tur va avlodlar haqiqatdan mavjudmi?
   
5. 
   Agarda mavjud bo’lsa, ular moddiymi yoki moddiy emasmi?
   
6. 
   Agar ular moddiy bo’lsa faqat narsalardami yoki narsalardan tashqari ham mavjudmi?
   

Ushbu uch savolga javobni uch g’oyaviy yo’nalishda javob berish mumkin.
1-rasm. Porfiriyning hayot daraxti
Realizm-bunda sistematik birliklar real mavjud deb qaraladi.(Aflotun). Ularni sezish va anglash mumkin. Nominalizm-bunda sistematik birliklarga noreal ya’ni mavjud bo’lmay faqat o’rganish uchun suniy yaratilgan tushunchalar sifatida qaraladi(Aristotel). Bu tushunchalar inson ongidan tashqarida mavjud emas. Taksonlar emas faqat individlar mavjud deydi. (Binominalizm (deKandol, Byufon, Darvin)da turga yaqin birliklar real, turdan uzoqlashgan sari bu reallik kamayib boradi). Konseptualizmda-olamning tuzilishida ma’lum bir sistema mavjud, lekin uni butunligicha anglash usuli mavjud emas deb qaraladi. Bunda sistematik birliklar obyektiv borliqning turli ko’rinishlari sifatida tajribalar orqali bilinadi deb hisoblanadi. Lekin anglash usuliga qarab natijalar turlicha chiqadi va biz bir narsani turlicha nuqtai-nazardan turlicha anglaymiz (Pyer Abelyar).
Sxolastik mktabning ikki vakili Foma Akvinskiy (1225-1274yy) va Uilyam Okkam (1285-1349) larning qarashlari sistematikaning keying rivojiga ta’sir ko’rsatdi. Foma Akvinskiy mohiyatni uchga ajratadi: narsalargacha bo’lgan mohiyat (Aflotunning eydosi), narsalardagi mohiyat (Artistotelning usiyasi) va narsalardan keying mohiyat (eydoslar nomlandigan tushunchalar). Akvinskiyning fikriga ko’ra mohiyatni alohida olingan narsada sezish mumkin emas, u bir narsaning boshqa narsalarga bo’lgan munosabatidagina ko’rinadi.
Uilyam Okkamning fikriga ko’ra mohiyatni keragidan ortiq ko’paytirish (izlash) kerak emas. Uning bu fikri hozirgi sistematikada yetarli asos prinsipi deb yuritiladi. Uning ma’nosi shuki biror bir hodisani bir nechta taxmin bilan tushuntirish mumkin bo’lganda, ulardan eng oddiysiga tayanish lozim

4.