Жорж Леопо́льд де Кювье́, барон (1769—1832) — французский естествоиспытатель,натуралист. Считается основателем сравнительной анатомии и палеонтологии. Был членом Французского географического общества. Ввёл разделение царства животных на четыре типа. J. Kyuvening qiyosiy anatomiya va paleontologiyadagi ishlari. 1789 yili Fransiyada burjua inqilobi g’alaba qozonganidan keyin XVIII asrda vujudga kelgan materialistik g’oyalarga qarshi kurash keskin tus oldi XVIII asr oxiri XIX asr boshlarida kreatsionizm va teleologiya oqimining yirik namoyondasi bo’lgan Jorj Kyuve (1769—1832) biologiya fanida katta o’rin egalladi. U zoologiya, qiyosiy anatomiya, paleontologiya asoschisi sifatida bu sohalarda katta kashfiyotlar qildi. Kyuve hayvonlar morfologiyasiga yangicha yondashdi. Uning fikriga ko’ra, morfologiya fanining asosiy vazifasi hayvonlar tuzilishini oddiygina tasvirlash bo’lmay, balki uning qonuniyatlarini ochishdan iborat. U qiyosiy anatomiyaning shakllanishini nihoyasiga yetkazdi. Taqqoslash usulidan foydalanib, korrelyatsiya prinsipini kashf etdi. Bu prinsipga ko’ra, har qanday tirik mavjudot bir butun sistema bo’lib, uning barcha qismlari va organlari bir-biriga mos funksiyasiga ko’ra o’zaro bog’liqdir. Binobarin, organizm o’zaro bog’liq organlarning birgalikda yashash natijasidan iborat. - Mabodo, hayvonning hazm sistemasi go’shtni ham hazm qilishga moslashgan bo’lsa, jag’lari o’ljani tutib turishga va yeyishga, tirnoqlari uni ushlashga va burdalashga, tishlari kesish va maydalashga moslashgan bo’lishi kerak. Bunday hayvonning organlar sistemasi o’ljani poylab, tutib olishga, sezgi organlari uni uzoq masofadan payqashga moslashgan bo’ladi va hokazo. Tuyoqli hayvonlarda boshqacha korrelyatsiyani ko’rish mumkin. Ularda o’ljani tutib olish organlari bo’lmaganligi uchun ular o’txo’r bo’lishi kerak. Jag’lari yon tomonga gorizontal harakat qilishi, tishlari yassi koronkali, urug’ va o’tni ezishga moslashgan bo’lishi kerak.
- Organlarning korrelyatsiyasi tarixiy rivojlanish natijasidir, deb qaralgandagina, u to’g’ri hal qilingan bo’ladi. Biroq Kyuve korrelyatsiya prinsipini asoslashda teleologiya oqimiga tayanadi va har bir organ va uning tuzilishi ma’lum maqsadda yaratilgan, deb uqtiradi. Shunga qaramay, u ilgari surgan korrelyatsiya prinsipi katta ilmiy va nazariy ahamiyatga ega bo’ldi.
- Kyuve «yashash sharoiti» prinsiplarini ham ilgari surdi. Bu prinsipga ko’ra, har bir hayvon muayyan sharoitda yashashni ta’minlaydigan organ va belgilarga ega bo’ladi. Boshqacha aytganda, har bir hayvon ma’lum maqsad bilan muayyan sharoitda yashash uchun yaratilgan, degan teleologik mulohaza yuritadi. Kyuve organizm bilan muhit o’rtasidagi munosabatni, organizmlarning muhitga moslashganligini teleologiya nuqtai-nazaridan tushuntirishga urindi.
- Kyuvening fan sohasidagi yutuqlari tabiatshunoslikning rivojlanishi uchun, evolyutsion g’oyalarni asoslash uchun katta ahamiyatga ega bo’ldi. Lekin u o’zi to’plagan dalillaridan ilmiy xulosalar chiqarmay aksincha organik dunyo o’zgarmas organizmlar tuzilishidagi moslanishlar azaliy deb hisoblaydi.
Do'stlaringiz bilan baham: |