Etish va yuritish

Dukkakli sabzavotlar
Dukkakli sabzavotlarga no’xat, loviya, vigna va burchoqlar kiradi. Ular dukkagi va doni ko’kligida (pishmasdan) ovqatga ishlatiladi. Ularda uglevod, A,V,S vitaminlari ko’p. Ular oqsil moddalarining ko’pligi hamda kuchliligi jixatidan hamma sabzavot ekinlaridan ustun turadi.
Dukkakli sabzavotlar xilma-xil taomlarga ishlatiladi. Dukkakli ekinlarning pishgan doni ovqatga solinadi, konserva yoki un (no’xat uni kabi) qilinadi. Pishib yetilmagan no’xat donida uglevod va oqsil ko’p bo’ladi. U «ko’k no’xat» nomi bilan pazandalikda ko’p ishlatiladi.
Ko’k no’xatda oqsil, qand moddalari ko’p; u kuchli va oson xazm bo’lishi jixatidan pishgan no’xatdan ustun turadi.
Ko’k no’xatni asrash va tashish oson bo’lishi uchun, undan konserva qilinadi yoki quritiladi.
Dukkakli sabzavotlarning ko’k dukkagi ham xushmaza bo’lib, unda qand ko’pdir. U suyuq va quyuq taomlarga solinadi.
Dukkakli sabzavotlarning palagi molga yaxshi oziq bo’ladi. Ular tarkibidagi oziq moddalar jixatidan sebarga va bedadan keyin turadi.
No’xat, loviya va boshqa dukkakli o’simliklarning biologik xususiyati shundaki, ular tuganak bakteriyalari bilan birga xayot kechirib, tuproqni azotga boyitadi, ulardan keyin ekilgan ekin yaxshi xosil beradi. SHuning uchun dukkaklilar almashlab ekishdaqimmatli ekin hisoblanadi.
No’xat. No’xat yotib o’sadigan o’simlik bo’lib, poyasi tuksiz, bo’yi naviga qarab, 25-30 sm.dan 200-250 sm.gacha boradi. No’xatning tik o’sadigan navlari ham bor. Tik o’sadigan navlarining bo’g’im oraliqlari kalta, guli guj, poyasi yo’g’on bo’ladi. Bu nav baravar gullaydi va doni baravar pishadi, yotib qolmaydi shuning uchun ularning qator oralarini mashinalar bilan yumshatish va mashina bilan yig’ib olish uchun qulay.
No’xat barglarining uchida jingalaklar bo’ladi. Ular atrofidagi narsalarga ilashib, no’xat pallalarini tutib turadi.
No’xat o’zidan changlanadi. Lekin yozi quruq va issiq bo’ladigan janubiy va janubi- sharqiy rayonlarda no’xat xashoratlar (asalari, chumoli, trips va boshqalar) yordamida chetdan changlanadi.
Pobeditel G-33 navio’rta bo’yli, serxosil ekilgandan keyin 50-60 kunda ko’k no’xati yetiladi. Bu navning palagi ko’pda yotmay o’sadi. Bu esa xosilni mashinada yig’ib olishga imkon beradi. Doni bujir, mayda, ko’k-yashil rangda.
SHirin no’xat gektariga 8-20 ts., bujir hamda po’sti oson archiladigan no’xatlar esa 10-30 ts. urug’lik xosil beradi.
Loviya. Loviya xushxo’r va xushmaza bo’lishi bilan hamma dukkakli don ekinlaridan ustun turadi. Loviya oqsilining ko’pligi, tarkibi va xazm bo’lishi jixatidan go’shtga ancha yaqin. SHirin loviya navlarining ko’k dukkagida vitamin ko’p.Loviya bir yillik o’simlik bo’lib, uning poyasi tagidan shoxlaydi. Bargi uch qo’shaloq, bandi uzun bo’ladi. Loviya o’zidan changlanadigan o’simlik. Ammo janubda xasharotlar yordamida chetdanham changlanadi. Loviyaning tikka (bo’yi 25-30 sm.),chala chirmashib (bo’yi 1,5 metr) va chirmashib (bo’yi 2-3 metr) o’sadigan xillari bor.