Estetika kategoriyalarining an’anaviy va zamonaviy tasnifi

3. Estetik anglash, estetik munosabat va estetik faoliyat. 

Estetik  munosabat.  Gap  shundaki,  estetik  munosabatdan  boshqa  barcha  munosabat 

turlari inson «aqlini taniganidan so‘ng», ya’ni go‘daklik davridan o‘tgandan keyin voqe bo‘ladi. 

Masalan,  go‘dak  hali  uyat  hissini  bilmaydi,  unda  axloqiy  munosabat  hattoki  ibtidoiy  darajada 

ham  shakllanmagan,  xohlagan  vaqtida,  to‘g‘ri  kelgan  joyda  tibiiy  ehtiyojni  qondiradi.  Lekin  u 

beshikda  yotar  ekan,  tushib  turgan  ola-chanoq  quyosh  nuridan  quvonadi,  uni  kuzatadi,  u  bilan 

o‘ynagisi  keladi  yoki  beshikka  osig‘liq  rangli  o‘yinchoqdan  zavqlanadi,  g‘adir-budir,  shaklan 

qo‘pol  narsalarni emas,  mayin  duxobani  yoki  shunga o‘xshash  yumshoq, silliq narsalarni  xush 

ko‘radi,  ularni  siypalab  zavqlanadi.  Bularning  bari  estetik  munosabatning  insoniy  mohiyat 

namoyon bo‘luvchi hodisa sifatida ibtidodan mavjud ekanini ko‘rsatadi.  

Nafosat.  Nafosat  bir  tomonlama,  real  voqelikni,  ikkinchi  tomondan  ilmiy  tushunchani 

anglatadi.  U  real  voqelik  sifatida  inson  hayotining  barcha  sohalarini  nurlantirib  turuvchi 

qamrovli  ma’naviy  hodisa,  tushuncha  sifatida  esa  estetika  faniga  oid  yuzlab,  ehtimol,  minglab 

atamalarni  o‘z  ichiga  olgan  eng  yirik  istiloh,  ovro‘pacha  ta’rifda  -metakategoriya.  Boshqacha 

qilib aytganidan bo‘lsak, nafosatning «hududi» nihoyatda keng, u ob’ektiv voqelik sifatida narsa-

hodisalarning estetik xususiyatlarini anglatsa, sub’ektiv voqelik tarzida insonning ana shu estetik 

xususiyatlarini anglash va idrok etish borasidagi botiniy faoliyatidir. 

---