Ёшларни тарбиялашда сўздан фойдаланиш

АДАБИЁТЛАР
1.Ш.Мирзиёев - Халқ депутаталари Хоразм вилояти кенгашининг навбатдан ташқари сессиясида сўзлаган нутқидан -2019 йил
2. Ўзбекистон Республикаси Президентининг таълим-тарбия тизимини янада такомиллаштиришга оид қўшимча чора-тадбирлар тўғрисидаги Қарори. 2020 йил 6 ноябрь. ПҚ-4884.
3.Ш.Муҳаммедова Оила педагогикаси ўқув қўлланма – Навоий 2018


ONA TILI VA YOSHLAR TARBIYASI
Almatova Mahfuza Latifovna Andijon Mashinasozlik Instituti
“Ozbek tili va adabiyoti “
kafedrasi assistenti.
[e-mail]

Annotatsiya. Ushbu maqola yoshlarning tilga bo’lgan e’tibori, ularning tarbiyasida tilning o’rni va jamiyatda ona tilimizning nufuzini oshirish maslalari haqida.
Kalit so’zlar; Vatan, onaizor, til, nutq, tafakkur, millat, kommunikatsiya, umumbashariy.
Ona tilida fikrlashga, toza gapirishga , nutqingizni har xil yot unsurlardan saqlashga harakat qiling. Qayerda va kim bo’lmasin, ona tili kamsitilishiga yo’l qo’ymasin. Til mavsumiy libos emaski, ob-havoning o’zgarishiga qarab almashtirilsa, Onaizor,Vatan, millat har biri bittadan , Ona tili ham bitta. Agar o’z xalqingiz orasida gungalak-soqov va bo’lishni istamasangiz , ona tilini puxta o’rganing. Boshingizga ko’taring. Kishi boshqa tilda bilimli bo’la oladi, ammo faqat o’z tilida bekami-ko’st bo’lishi mumkin
G’aybulla as-Salom
Darxaqiqat til – hayotning boshlanishi. Inson o’z ona tili yordamida yangi tushunchalar va munosabatlarni anglay boshlaydi.Ona tili bizga ona suti bilan singdiriladi. Inson ulg’aygan sari atrofdagilar bilan muloqot qilish , kitoblar o’qish orqali so’z boyligini oshirib boradi. Ota-bobolarimiz tarixi,milliy va ma’naviy qadriyatlarimiz bizga ona tilimiz yordamida meros bo’lib qoldi. Xalqlar tarixi – bu ular tilining tarixi.Davlat rivojlanishi bilan davlat ham rivojlanadi. Dunyoning barcha davlatlari o’z ona tillarini asrab avaylashga intilishadi va hurmat qiladi.
Hech kim hech qachon o’z ona tiliga bo’lgan e’tiborini yo’qotmasligi kerak. Tilga hurmat – bu xalqqa hurmat. O’z ona tiliga ega bo’lmagan xalq mamlakat bo’lolmaydi. Til davlat timsoli,mulki hisoblanadi.Shu sababli, bugun bizninig oldimizda turgan eng dolzarb vazifalarimizdan biri ham yosh avlodning ong shuurida,qalbida tilimizga bo’lgan muhabbat va sadoqat, hurmat - e’tibor kabi tuyg’ularni uyg’otishimiz va shakllantirishimizdan iborat. Shundagina tilning,millatning qadri va obro’yi, nufuzi oshadi. Tilning egasi xalq,ammo xalqning bitta vakili loqayd bo’lsa ham tilning sofligiga putur yetadi. Binobarin,o’zini o’zbek millatining farzandiman,deb bilgan har bir shaxs ona tilimizga e’tiborli bo’lishi,unung sofligini asrab-avaylashni muqaddas burchi deb bilishi shart. Ayniqsa ta’lim muassasalarida faoliyat yuritayotgan o’qituvchi tarbiyachilar bu masalada ko’proq mas’uldirlar. Chunki inson olamni narsa va predmet shaklda,voqeya va hodisa tarzida miyyasida aks ettiradi,idrok qiladi,fikrlaydi.Bu jarayonda muhim vosita hisoblangan tilning ahamiyati g’oyatta muhimdir. Shuning uchun ham til va tafakkurni bir-biridan alohida tarzda tasavvur qilib bo’lmaydi. Tilning inson uchun fikrlash vositasi bo’lishi,moddiy asos sifatida xizmat qilishi uning amalda bo’lishdagi birinchi bosqich hisoblanib,ikkinchi bosqichda fikr, tafakkur mahsuli reallashadi,ya’ni u miyyadan tashqariga chiqadi. Shunday qilib,ikkinchi bosqichda til kommunikativ – aloqa vazifasini bajarishga kirishadi.Mana shu o’rinda tilning hech bir imkoniyati nutqsiz,nutqiy jarayonsiz amalga oshmasligiga amin bo’lamiz. Ma’lum bo’ladiki, til nutqning o’ta muhim ustini sifatida aloqa, xabar , ta’sir etishdek, shu bilan birga, imkoniyatlari nihoyatda kengayib borishi natijasi o’laroq kishilik jamiyati to’plagan tajriba va bilimlarni kelajak avlodlarga yetkazib berishdek ulug’vor ijtimoiy vazifani bajaradi. Shu o’rinda nutqning tozaligiga e’tibor berish,unda chet so’zlarni o’rinsiz ishlatishga yo’l qo’ymaslik nutq madaniyati hisoblanadi. “Til shuncha sharafi bilan nutq qurolidir.Agar nutq nomaqbul bo’lib chiqsa – tilning ofatidir.” degan edi ulug’ bobokalonimiz Alisher Navoi. Shu jumladan,nutqni benihoya ulug’lab aytganiday,”Insonni so’z ayladi judo hayvondin,Bilki,guhari sharifroq yo’q ondin”. Tilning ravon va tarovatli nutqning shaxs kamolotidagi ,uning ma’naviy va intellektual takomilidagi o’rnini hech narsa bilan qiyoslab bo’lmaydi.Tabiiyki,psixofiziologik jihatdan sog’lom har bir bola nutqining muntazam o’sishi maktabda,bevosita ta’lim va tarbiya olish jarayonida kechadi,insonhayotining boshqa davrlariga qaraganda aynan shu davrda tilning sirli dunyosi,nutqning nozik sinoatlari bilan tanishish ishtiyoqi bolalarda kuchli bo’ladi. Aytish lozimki,bolalarning nutqiy ko’nikmalari turli yosh bosqichlarning eng muhim davri sifatida maktabgacha bo’lgan davr va kichik maktab yoshidagi davrni alohida ta’kidlash mumkin,Shunga ko’ra ham,bolalar nutqini ayni shu davrdan boshlab rivojlantirib borish muhim pedagogik jarayon hisoblanadi. O’qituvchi ucun namunali, chinakam ma’nodagi madaniy nutq sohibi bo’lish uning o’z kasb koriga tayyorligini namoyon etuvchi ko’rsatkich hisoblamog’i lozim. Demakkim tilimizni e’zozlash,uning davlat tili sifatidagi maqomi, jamiyatdagi mavqeyini yuksaltirish,ona tilimizga hurmat ruhuda tarbiyalash hamisha dolzarb ma’naviy burchimiz bo’lib qoladi.O’zbek tilining xalqaro miqyosdagi obro’- e’tiborini yuksaltirish , uni milliy va umumbashariy tushunchalar asosida taraqqiy etgantillar safiga qo’shish har birimizdan tilimizga chuqur hurmat bilan yondashishni talab etadi. Zero,Tilga e’tibor,elga e’tibor.