- 50 -
Bunnan ko`rinip turipti, Muxammed Xojabek og`an bul a`jayip da`standi jazip shig`iwdi
buyirg`an. Da`stannin` temasi ha`m syujeti haqqindag`i go`zzal oylar shayirdin` o`zinde
payda
boldi ma yaki Muxammed Xojabek aytip bergen be, qullasi belgisiz.
Biraq ne degen menen
Muhabbat haqqinda u`lken ta`sirleniwshilik bar. Bul oylardin` rawajlaniwina Muxammed
Xojabektin` ta`siri boliwida mu`mkin. Xorezmiy bul kisini ju`da` a`depli,
xaliqqa qayir saqawati
ko`p bolg`an danalar danasi sipatinda su`wretleydi.
Misali:
Zehi arslan yra`k Qon`irat urig`i,
Kichik yashdin ulug`larnin` ulig`i,
Sa`adat ma`da`ni iqbol ganji
Muxammed Xojabek ala`m kuvanji.
Awdarmashi:
Qon`irattin` a`y aybatli arislani,
Men hesh ta`n almadim sizden basqani.
Senin` quwanishin` kewlimnin` tawi.
Muxammed Xojabek - o`mir arqawi.
Kitapta bunnan keyingi so`zlerdin` ha`mmesi de muxabbat haqqinda baradi. Shayir
muxabbat haqqinda sonday bir so`zlerdi tawip aytadi. Bulardi oqip otirip Xorezmiydi Muhabbattin`
qa`dir qimbatina jetken bir adam sipatinda da taniw mu`mkin.
Misali:
Du`n`ya ay ku`nge eter qanaat.
Adamzat mu`lkinin` taji muxabbat.
Elesleter misli aspanda quwdi,
Tolg`an ayday eter bir tamshi suwdi.
Go`zzaldin` ju`zine bir min` jaratti,
Boyin shashi menen ten` jaratti.
Xorezmiy bir talantli su`wretshi siyaqli go`zzal qizdin` kelbetin su`wretley baslaydi. Bul
su`wretlew o`zine ta`n bolg`an-boyaw belgiler arqali berilip bizin` ko`z aldimizda XIV a`sirdin` en`
go`zzal qizlarinin` biri payda boladi. Endi ha`r qanday adam bul go`zzaldin`
aldinda tutqin bolip
qaldi. Bul a`piwayi tu`rdegi su`wretlew emes ba`lki shayirdin` muhabbat haqqindag`i ju`rek
- 51 -
da`rtleri menen ulasadi. «Muhabbatnama» haqiyqiy ishqi da`stani bolip, ondag`i ashiq o`z yarina
opadar qizdin` go`zzalliq siyqirlarinan ruwxlanadi, og`an ma`n`gi ashiq bolip ishqinda janadi.
Muhabbat sonin`day
bar kamal, oni ha`r qanday ku`sh buzip o`te almaydi ol taw siyaqli
biyik, ten`iz siyaqli qa`ha`rli.
Buni qudiretli patshada, esapsiz a`sker de bag`indira almaydi. Oni
bag`indiratug`in ku`sh tek g`ana ju`rek.
Xorezmiy haqiyqiy mahabbat ha`m go`zzalliqqa toli o`mir o`zi jasap turg`an da`wir-dep
tu`sindirmekshi boladi. Sebebi ol ashiq bolip qalg`an qiz «o du`n`ya» perishtelerinen de
go`zzalliraq. Bul haqqinda ol «Muhabbatnama» da jazadi:
Shashinin` bir talina min` hur jetpes,
Ju`zin`nin` bir qalina min` nur jetpes.
Alla jazmish etmish go`zzaldin` biri,
Mag`an kerek emes, hesh o`zge peri.
Sen joq jerde jigitlerdin` jani joq,
Sen joq jerde bul du`n`yanin` sa`ni joq.
«Muhabbatnama» negizinen jigit tilinde jazilg`an bolip, onin` tiykarinda jigittin` qizg`a
jazg`an II xati berilgen. Biraqta qizdin` jigitke jazg`an juwap xati berilmeydi. Sonin`
ushinda bul
da`stan hayal-qizlar go`zzallig`inin` sirlarin aship ko`rsetiwge qaratilg`an.
Da`stannin` syujeti Shig`is liro-epikaliq motivlerine ta`n bolip ayta qalarliqtay mazmunli
waqiyalar da joq. Ko`birek lirikaliq qaharmannin` muhabbat haqqindag`i pikirleri bayan etiledi. Bul
bayanlama kem-kemnen jigittin` qizg`a jazg`an xatina aylana baslaydi.
Al jigit bolsa shin iqlas
penen qizdin` portretin sizip ko`rsete baslaydi. Irasin aytqanda, bul bir so`z benen sizilg`an su`wret,
haqiyqiy adamzat go`zzallig`inin` belgisi bolip seziledi. Ma`selen, ol qiz portireti haqqinda ayta
kelip:
Oymaq awzin ashsa sheshek shashilar,
Buni sezip, gu`l baqshalar ashilar.
Senin` jilwan` o`likke jan endirer,
Senin` ku`lkin` ha`tte aydi so`ndirer.
Sen so`ylegen waqitta tillerin` sheker,
Quw ag`ash ko`gerer so`ylesen` eger,...
Bul pikirde ayqin ko`rinip turg`aninday-aq, hayal-qizlardin` unamliliq kelbetin jaqsi sezgen.
Biraq ol usinshama go`zzalliqtin` ba`ri o`zine bag`inishli dep esaplaydi.
Muhabbat - bul erkin
- 52 -
sezim. Sonin` ushinda usinshama suliwliqqa iye bolg`an bul go`zzal kimge kimge nesip etiwinin`
o`zi de belgisiz. Jigitlerdin` ju`regin jandirip turg`an bir ku`yik. Xorezmiy ma`selenin` bul jag`inda
jasirmaydi ha`m :
Meni o`ltirdi sag`an bolg`an muhabbat.
Du`n`yani ta`rk ettim, mende joq taxat.
Misli bir sho`ldegi suliw kiyiksen`,
Seni oylasam ko`zlerime ku`yiksen`.
-dep pu`tkil du`n`yag`a jar saladi.
Da`standa bul lirikaliq qaharmannin` ati da berilmeydi. Ol kim
?
Bul jag`i da belgisiz. Biraq
sol jeri aniq. Xorezmiy oni basqa qizlar qatari ku`nde ko`rip te ju`rgen. Ol misli bir aspandag`i ay
kibi ko`rinip shayir ju`regine u`lken qozg`aw salg`an. Biraq shayir ko`pshilik aldinda onin` atin
aytip, chir bildiriwden de qorqadi. Sog`an qarag`anda bul qiz ha`kim yaki xan qizi boliwi da
mu`mkin. Usinday sebepler menen bul muhabbat shayirdan bo`legirek halinda su`wretlenedi.
Misali:
Qashin` qaman, boyin` sa`rwi, belin` qil,
Opa qilg`an jigitlerge opa qil.
Shayir muhabbat jolinda ha`mmenin` bir qiyli emesliginde sezedi. Biraq go`zzalliqtin` o`zi
oni qa`dirlewshi adamina tiyisli ekenliginde umitpaydi. Yag`niy ha`r qanday adamda ga`whar tas
qa`dirine jete bermeydi. Bul haqqinda shayir bilay deydi:
Ga`whar qa`dirin bilmeydi nadan,
Sol ushin ha`r qiyli boladi adam.
Xorezmiydin` jasag`an zamani insan muhabbatin teren` qa`dirlegen emes.
Shayir bul
da`standa jas jigittin` ishki da`rtleri tiykarinda adamlardag`i muhabbat sezimlerin aship beriwge
uring`an. Sonin` ushin da bul shig`arma orta a`sirdin` nag`iz ishqi da`stani bolip tabiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
